Benim yazım, kitap hakkında bir eleştiri ve derin değerlendirme yazısı değil, bir tanıtım yazısı.  

Abdulbari HAN’ın “Tanıkların Anlatımı ile 1925 Şeyh Sait Kıyamı –Cıbranlı Halit Bey ve Azadi Örgütü” isimli kitabının basımı Kasım 2023 tarihinde Doz Yayınevi tarafından yapıldı. 

Kitabın yazarı kısa bir süre önce Diyarbekir’de 1925 Kürdistan Bağımsızlık Hareketi ile ilgili yapılan bir konferansta bu çalışma konusunda ve esasa ilişkin konuda  sınırlı bir boyutta da olsa bir sunum yaptı.

Kitap, resimleri içeren sayfalar hariç 666 sayfadan oluşuyor. Kitapta 3 Koca Bölüm ve 170 başlık söz konusudur. 

Kitap anlatımlardan büyük emek ve zaman verilerek oluşturulmuş. Yazımı oldukça zor bir kitap niteliğindedir. Canlı anlatımlar, büyük acıları, haksızlıkları, zulmü, hukuksuzluğu, idamları, katliamları, insanlık suçu niteliği taşıyan uygulamaları içeren görüşler ifade ediyorlar. 

Yazar Abdulbari HAN’ın da 1925 Kürdistan Bağımsızlık Hareketinde yakınlarının öldürüldükleri ve idam edildikleri göz önüne alındığı zaman, bu duygusal ortamın üstüne çıkarak yazması ayrı bir beceri, ustalık sorunudur. 

Abdulbari HAN, İstiklal/Azadi/Bağımsızlık Örgütü lideri Cibranlı Halit Bey’in Şehri Muş, Kazası Varto ve köyü İnak’ta 1951 yılında dünyaya geliyor. 

Varto şehri, aynı zamanda Şeyh Sait Efendi’nin kalleşçe ve barbarca derdest edildiği ünlü bir kaza. 

Yakın tarihte de PKK’nın tahribatlarına ve yıkımına, Kürt değerlerini yoketme çabalarına rağmen Kürt milli şurunun güçlü olduğu merkezlerden biridir.

Abdulbari HAN,  çocuk yaşlarda Kürt milli Kurtuluş duygularının yoğunluğu içinde, 1925 Kürdistan Bağımsızlık Hareketini ve sonrasını yaşayanların anlatımları içinde büyüyor. Erzurum Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi öğrencisi olduğu zaman, Kürt milli şuurunu taşıyan olgun bir gençtir. Üniversiteyi bitirdiği zaman Kürt-Kürdistan Davasının doğal bir çalışanıdır. Milli davanın bir neferidir. 1970 Sonrası Kürdistan Milli Kurtuluş Mücadelesinin mütevazi bir militanıdır. Ailesiyle ve kardeşleriyle bu mücadele ve çalışmanın içindedir.

12 Eylül1980 Askeri Faşist Darbesinin bütün uygulamalarına şahit olur ve o uygulamaların acısını çeker.

1999-2004 yılları arasında Varto Bağımsız Belediye Başkanı olur. Devlete ve PKK’ye rağmen önemli işler yapar ve projeler gerçekleştirir.

Bölgenin de en tanınmış ve önemli milli kanaat önderlerinden biri olur. Şimdilerde de aynı özelliğini koruyor ve devam ettiriyor.

Abdulbari HAN, yakın bir dostum ve arkadaşım. Sık sık görüştüğüm, görüş alışverişinde bulunduğum bir dostlarım ve arkadaşım.  Aynı zamanda yakın aile dostlarıyız.

Kürdistan’ın en büyük bağımsızlık hareketlerinden biri olan “1925 Kürdistan Bağımsızlık Hareketi” hakkında birçok kitap, inceleme, makaleler yayınlanmış durumdalar. Bu yazılanların çoğu resmi devlet görüşlerini, Kürtleri yok sayan Kemalist yazarların görüşleri ve kitapları. Bu kitaplar doğal olarak doğruyu, gerçeği yansıtma yerine, gizleme yoluna giden; hatta doğru ve gerçekleri saptıran, karalama niteliğinde görüşlerdir. 

Kürt okumuşları da kendi tarihleri hakkında bilgi sahibi olmadıkları, Kemalist değerlerle donatıldığı ve eğitildikleri için çoğu zaman bu sakat, yanlış, Kürt karşıtı, 1925 Kürdistan Bağımsızlık hareketi ve onun liderlerine yönelik görüşlerine altlık oldular, savundular.

1970’lardan sonra Kürtlerin kendi tarihleriyle ilgilenmeye başlamasından sonra, gerçekler bir ölçüde de olsa gün yüzüne çıkmaya başladılar. Abdulbari HAN’ın 1925 Kürdistan Bağımsızlık Hareketi ve Liderleri hakkındaki çalışması  da bu konuda yakın dönem çalışmalarının bir devamıdır.

Abdulbari HAN, 1925 Kürdistan Bağımsızlık Hareketini bir isyan olarak değerlendirmiyor,  “bu hareket milli ve dini bir harekettir.” Bu konuda devamla diyor ki: “1925 yılında Müslüman Kürtlerin Şeyh Sait Efendi ve dava arkadaşlarının öncülüğünde Türkiye Kürdistan’ında Mustafa Kemal’in Kürdleri ret ve inkâr politikalarına karşı başlattıkları kıyamla ilgili olarak, bugüne kadar birçok değişik çevre ve şahıslar tarafından kitaplar ve makaleler yazılmış, bu kıyama çok değişik perspektiflerden bakılmıştır. Şeyh Sait Efendi’nin Kıyamını, isyan olarak değerlendirenlerin yanında, benim gibi milli ve dini bir hareket olduğunu söyleyenler de var.”

Abdulbari HAN kategorik ve bir şablon içindeki tarihçi olmadığını kabul ediyor. Ama bunun yanında tartışılmaya değer özgün ve yeni bir tarih anlayışını da gündeme getiriyor.

Diyor ki: “Kitaptaki bilgilerin tamamı halka aittir. Saha çalışması sonucu elde edilmiştir. Bu nedenle bölgede bizzat halktan edindiğim bilgileri sizlerle paylaşacağım. Zira gerçek tarih, halkın ta kendisidir ve halkın sahip olduğu bilgiler gerçek bilgilerdir. Halktan alınan bu bilgiler, belge niteliğindedir….

“Bu konu hakkında ‘hangi belge’ diyenlerin öncelikle halka başvurmalarını ve halkı referans olarak kabul etmelerini öneriyorum.

“Daha açık ve net bir ifadeyle söylemeliyim ki, halkı referans almayan, masa başındaki büyükelçilerin, generallerin, konsolos ve misyonerlerin raporlarına itibar edenlerin, yalan ve yanlı bilgilerle avunmaya devam etmelerini ve bu kitabı kesinlikle okumamalarını öneriyorum”

Abdulbari Han, 1925 Bağımsızlık Hareketinin tarihini masa başında, yazılanlardan aktarımlar yapmıyor İğneyle kuyu kazar misali bir çalışma yapıyor. Uzun bir zaman kesitinde 170 kişiyle ve kendi deyimiyle 1925 Bağımsızlık Hareketine “katılan ve katılmayan ailelerden, yöre halkından, hareketin içinde olan, hatta karşısında yer alanların gözlem ve değerlendirtmeleri ile birlikte araştırma ve okumalarımın bir bütünüdür.”

Abdulbnari HAN, yazdığı bu kitapla 1925 Kürdistan Bağımsızlık Hareketi ve liderleri hakkındaki birçok yanlış anlayış ve bakış açılarını açığa çıkarıyor, -eleştiriyor, deşifre ediyor.  

 Abdulbari HAN, Kürdistan’ın en büyük bağımsızlık hareketi hakkında yaptığı çalışmayla ve yazdığı kitapla tarihçilere ve Kürdistan’daki siyaset sınıfına özgün konu ile ilgili çok ciddi bilgiler aktarıyor. 

Bu önemli konuda çalışma yapan, Onun ve diğerlerinin ellerine ve yüreklerine sağlık diyorum.

Diyarbekir, 25. 02. 2024

İbrahim GÜÇLÜ