Uluslararası Af Örgütü’nün 2020 raporu, insan hakları noktasında Türkiye’nin en acil ihtiyacının yargı bağımsızlığı olduğunu ortaya koyuyor.

“Yargı gücü, adil yargılanma güvencelerini ve hukuki usulleri hiçe saydı ve aşırı geniş tanımlanmış terörle mücadele yasalarını, uluslararası insan hakları hukuku gereğince koruma altında olan fiilleri cezalandırmak için kullanmayı sürdürdü.”

Tüm dünyada yayımlanan Uluslararası Af Örgütü’nün 2020 yılı raporunda Türkiye bölümü bu ifadelerle başlıyor.

Raporunun Türkiye bölümünde ayrıca pandemi sürecinde ifade özgürlüğü, adil yargılanma, muhalefete ve sivil topluma dönük baskılar, cinsiyet eşitsizliği, ayrımcılık, mülteci, sığınmacı ve göçmenlerin hakları, zorla kaybetmeler ve işkence ve kötü muamele başlıkları yer aldı.

Öne çıkan davalar

Uluslararası Af Örgütü raporda Türkiye’de öne çıkan davalara yer verdi.

Raporda, Hak Savunucuları Davası’nda aralarında Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi Onursal Başkanı avukat Taner Kılıç’ın da bulunduğu dört insan hakları savunucusunun mahkum edilmesi ve Osman Kavala’nın, Gezi Davası’nda beraat etmesine ve AİHM kararına rağmen cezaevinde tutulmaya devam edilmesine dikkat çekildi

Belediyelere baskı

Yıllık raporda, hükümetin muhalefeti bastırma çabalarından biri olarak, yerel yönetimlerin faaliyetlerinin kısıtlanmaya çalışıldığına da yer verildi:

“Nisan ayında hükümet, muhalefeti daha da bastırmak için Covid-19 krizini kullanarak muhalefet partilerinin yönetimindeki birçok belediyenin bağış kampanyalarını yasakladı ve İstanbul ve Ankara belediye başkanlarının pandemiyle mücadele kapsamında bağış toplamasına ilişkin soruşturmalar başlattı.”

Hakim ve avukatlara baskı

Raporun “Aşırı devlet müdahalesi” başlığında, hakimler ve avukatların durumu yer buldu.

Hakimler ve Savcılar Kurulu tarafından 18 Şubat’ta Gezi Davası’nda yargılanan Osman Kavala dahil tüm kişileri beraat ettiren üç hakim hakkında başlatılan disiplin soruşturmasının yıl sonunda devam ediyor olduğu hatırlatıldı.

2020 Temmuz ayında TBMM’den geçen baroların yapısını değiştiren yasa da raporda yer buldu. Af Örgütü, raporda, “Yeni yasa, baroların yetkilerini ve bağımsızlığını zayıflatıyor” ifadesini kullandı. Rapor Türkiye’de avukatların 2020 yılını şu paragrafla paylaştı:

“‘Terörle bağlantılı suçlardan’ yargılanan müvekkillerini temsil eden avukatlara yönelik ceza soruşturmaları sürdü. Eylül ayında polis, 47 avukatı yalnızca mesleki faaliyetleri nedeniyle ‘terör örgütü üyeliği’ şüphesi ile gözaltına aldı. En az 15 avukat tutuklu yargılandı. Yargıtay, terörle bağlantılı mevzuat kapsamında yargılanan Çağdaş Hukukçular Derneği üyesi 14 avukata verilen hapis cezalarını onadı.”

TTB’nin hedef alınması

Raporda ayrıca Türk Tabipleri Birliği’nin hedef alınmasına da yer verildi:

“TTB’nin hükümetin salgın yönetimine dönük eleştirilerinin ardından Cumhurbaşkanı TTB’yi hedef aldı ve yeni başkanını ‘terörist’ olmakla suçladı.”

Muhalefet partilerine baskı

Af Örgütü raporunda, muhalefet partileri mensuplarına yönelik istismarcı soruşturmalar ve yargılamaların devam ettiği paylaşılırken şu örneklere yer verildi:

“Haziran’da CHP İstanbul İl Başkanı Canan Kaftancıoğlu’na verilen ceza onandı. Kaftancıoğlu ‘Cumhurbaşkanına ve kamu görevlisine hakaret’, ‘halkı kin ve düşmanlığa alenen tahrik’ ve ‘terör örgütü propagandası yapmak’ suçlarından dokuz yıl sekiz ay hapis cezasına mahkum edilmişti.

“Ekim ayında, Kars Belediye Başkanı Ayhan Bilgen’in de aralarında bulunduğu, HDP eski üyeleri ile halen üyesi olan 20 kişi, Ekim 2014’teki şiddetli protestolarda rol oynadıkları iddiasıyla tutuklandı. 2 Ekim’de Kars Valisi, Kars Belediyesi’ne kayyım olarak atadı.

“HDP’nin eski eş başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ aynı soruşturma kapsamında Eylül 2019’dan beri tutuklu yargılanıyor. AİHM Büyük Daire, Aralık ayında Demirtaş’ın ifade özgürlüğü, kişi hürriyeti ve güvenliği ve serbest seçim hakları ile AİHS ile korunan haklarının hukuk dışı amaçlarla sınırlandırılması yasağının ihlal edildiğine hükmederek, Demirtaş’ın derhal serbest bırakılmasını istedi. Kararın ardından hazırlanan yeni iddianame, yıl sonu itibariyle birinci derece mahkemesinde bekliyordu.”

Sivil topluma baskı

Af Örgütü, Aralık ayında kitle imha silahlarının yayılmasının finansmanının önlenmesi amacıyla  getirilen yasa teklifinin, aslında sivil toplum açısından ciddi sonuçlar yarattığına dikkat çekti:

“Yasa, terörle mücadele yasaları kapsamında hakkında soruşturma açılan sivil toplum örgütü başkanlarının görevden alınmasına ve bu kişilerin yerine hükümetin kayyım atamasına izin veren hükümler içeriyor.”

Gazeteciler

Gazetecilerin ve diğer medya çalışanlarının tutuklu yargılanmaya ve haklarındaki mahkumiyet kararları nedeniyle cezaevinde tutulmaya devam edildiğine dikkat çekilen raporda şöyle denildi:

“Terörle mücadele yasaları kapsamında yargılanan bazı gazeteciler ve medya çalışanları suçlu bulundu ve yıllarca hapis cezalarına mahkum edildi, meşru faaliyetleri ise suç delili gibi gösterildi.

“Mart ayında polis en az 12 gazeteciyi Covid-19’la ilgili haber yaptıkları gerekçesiyle gözaltına aldı.

İnsan hakları savunucuları

Onlarca insan hakları savunucusunun, insan hakları çalışmaları nedeniyle ceza soruşturmaları ve yargılamalarla karşı karşıya kaldığının belirtildiği raporda şu ifadelere yer verildi:

“Temmuz ayında, 11 insan hakları savunucusunun yargılandığı Hak Savunucuları Davası’nda karar açıklandı ve mahkeme Taner Kılıç’ı ‘Fetullah Gülen Terör Örgütü (FETÖ) üyeliği’ suçundan altı yıl üç ay; İdil Eser, Günal Kurşun ve Özlem Dalkıran’ı ise ‘bilerek ve isteyerek örgüte yardım’ suçundan bir yıl 13 ay hapis cezasına mahkum etti. Aynı davada yargılanan diğer yedi kişi beraat etti.

“1 Aralık’ta Bölge Adliye Mahkemesi dört hak savunucusuna verilen hapis cezalarını onadı. Yargıtay’da karara itiraz edildi.

“Raporda Osman Kavala, Özgür Gündem Davası, İHD Diyarbakır Şubesi’nin eski başkanı Raci Bilici davası ve Tahir Elçi davası geniş yer buldu. Bu davalar Türkiye’deki yargı süreçlerinin örnekleri olarak ele alındı.”

Kadın ve LGBTİ+ hakları

Nisan ayında, Diyanet İşleri Başkanının, eşcinselleri ve evlilik dışı ilişki yaşayan kişileri HIV/AIDS’i yaymakla suçladığını hatırlatan Af Örgütü, bu açıklamaların Tayyip Erdoğan tarafından da desteklendiğini belirterek, açıklamayı eleştiren barolar hakkında “dini değerleri aşağılama” suçlamasıyla soruşturma başlatıldığını hatırlattı.

Raporda, 2020 yılında Türkiye’nin hem İstanbul Sözleşmesi’nin uygulamamasının sonuçlarına hem de sözleşmeden çekilme tehdidine değinildi. Ayrıca, haklarını arayan kadınların toplanma özgürlüğünün defalarca ihlal edildiği detayları ile yer buldu.

İşkence, kaybetmeler

Raporda Eylül ayında, Osman Şiban ve Servet Turgut’a dönük, Van’da gözaltı sürecindeki işkence iddiaları ve süreci yer aldı. Rapor Van Valiliği ve İçişleri Bakanlığı’nın açıklamaları ile tanıkların beyanları arasındaki çelişkilere vurgu yaptı.

Raporda ayrıca Diyarbakır Cezaevi’nde tutuklu yargılanan Mehmet Sıddık Meşe’nin işkence iddialarına, 2019’da kaybolan Gökhan Türkmen’in Şubat ayında çıkarıldığı mahkemede, zorla kaybedildiği 271 gün boyunca işkence ve diğer türde kötü muameleye maruz bırakıldığını anlatmasına, 2019’da kaybolan Yusuf Bilge Tunç’un nerede tutulduğunun halen bilinmemesine de yer verildi.

Mülteciler

Türkiye’nin 2020’de tüm dünyada en yüksek sayıda mülteciye ev sahipliği yapan ülke olduğunu hatırlatan Af Örgütü raporda konuya ilişkin şu ifadelere yer verdi:

“Türkiye’nin işbirliği karşılığında Avrupa’nın Türkiye’deki mültecilere mali destek sağlamasını öngören 2016 tarihli AB-Türkiye anlaşması yürürlükte olmaya devam etti.

“Türkiye, 27 Şubat’ta AB ile sınırlarının açıldığını duyurmasının ardından, sorumsuzca sığınmacıları ve göçmenleri Türkiye-Yunanistan kara sınırına gitmeye teşvik etti ve ulaşımlarını kolaylaştırdı. Yunanistan kara sınırındaki şiddetli geri itmeler insanların ölümüne ve yaralanmasına yol açtı. Mart sonunda Türkiye yetkilileri sığınmacıları ve mültecileri sınır bölgesinden çıkardı.

“Bir sivil toplum örgütünün rapora göre, Türkiye yıl içinde 16 binin üzerinde Suriyeliyi Suriye’ye sınır dışı etti. Mayıs’ta bir grup Suriyeli, geri dönmek istediklerini beyan eden belgeleri imzalamaları için kendilerine baskı yapıldığını ve Suriye’ye zorla geri gönderildiklerini bildirdi. BM’ ye göre, Türkiye, Eylül ayı itibariyle, 6 bin civarında kişiyi güvenli olmamasına rağmen Afganistan’a sınır dışı etti.”

Raporun tamamı için tıklayın