Protestolarda Cumhurbaşkanı Reisi’nin ekonomi politikasını eleştiren sloganlar atılıyor.

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi başkanlığındaki hükümetin gıda fiyatlarını sübvanse etme programını durdurma kararında ısrar ettiği bir dönemde, kötü yaşam koşullarını ve ülkenin tanık olduğu en yüksek enflasyon oranlarını protesto için bazı sektörler grev kararı alırken ülke genelinde gösteriler yeniden başladı.

İran’ın çeşitli şehirlerinde emekliler hayat pahalılığını protesto etmek için dün (pazar) bir kez daha yürüyüş düzenledi. Kirmanşah kentindeki göstericiler boş bir sofra bezi ile sembolik cenaze töreni düzenledi. Ahvaz kentindeki emekliler de sorumluların görevden alınması yönünde sloganlar attı.

Birçok sosyal medya hesabı tarafından dün paylaşılan bir videoda göstericilerin hükümet ve İbrahim Reisi yönetimi karşıtı slogan attığı görülüyor. Bu gösteriler, İbrahim Reisi hükümetinin 1979 Devrimi’nden bu yana en düşük katılımlı seçimlerle iktidara gelmesinin birinci yıldönümünde geldi. Göstericiler Reisi’nin devlet yönetimi konusundaki liyakatini, yetkililerin sözlerine bağlı kalmamasını eleştiren ve hükümet ile Meclis’i halkın durumunu görmezden gelmekle suçlayan sloganlar attı.

Mart başında Viyana müzakerelerinin sekteye uğradığı bir ortamda Tahran’ın mayıs başında İran Devrim Muhafızları'nın terör örgütleri listesinden çıkarılmasını talep etmesi nedeniyle anlaşmaya varma umudu iyice zayıfladı. Nitekim ABD yönetimi bu talebi reddediyor. Umutların zayıflamasıyla birlikte İran’ı yeni bir protesto dalgası kasıp kavurmaya başladı.

Hükümetin ekonomi politikasına karşı başlayan yeni protesto dalgası, emekli maaşlarının enflasyon oranlarına göre düzenlenmesi talebiyle aylardır düzenlenen gösterilerin ardından geldi.

Gösterileri organize eden özel sendikaların aktardığına göre, güvenlik güçleri çok sayıda öğretmen ve işçiyi tutukladı. Tutuklulardan bazıları daha sonra kefalet karşılığında serbest kaldı.

Batı Azerbaycan eyaletinin Sakız kentinde dün 11 öğretmenin ailesi mahkeme binası önünde gösteri düzenledi. Tahran’da taşımacılık alanında faaliyet gösteren bir şirketin çalışanları dün, işçi aktivistlerin tutuklanmasını ve haklarında kovuşturma başlatılmasını protesto etti ve Reisi hükümetinin izlediği ekonomi politikasını eleştiren sloganlar attı.

İran’ın uzak pazarlara petrol ihraç etmeye dayanan ekonomisinin izole edilmesi ve dışarı ile ekonomik ilişkilerinin kesilmesi sebebiyle İranlılar yıllardır ciddi bir ekonomik kriz ve hayat pahalılığı ile karşı karşıya. Büyük enflasyon dalgalarından muzdarip olan İran’daki orta sınıf, 2017 Aralık ayı sonlarında Hasan Ruhani hükümetinin bütçe açığını kapatmak için yerel piyasalarda dolar kurunu yükseltme kararının ardından protestolar düzenlemeye başladı.

ABD’nin Mayıs 2018’de nükleer anlaşmadan çekilmesi ve İran’a yeniden yaptırım uygulamaya başlaması, yerel para biriminin döviz karşısında büyük değer kaybetmesine ve geçim krizini daha da kötüleşmesine yol açtı.

İran’ın yaklaşık 82 milyon nüfusunun yarısı yoksulluk seviyesinin altında yaşıyor. Resmi olmayan veriler işsizlik oranının yüzde 11’in çok üzerlerinde olduğunu söylüyor.

Bu yılın başındaki resmi enflasyon oranı yaklaşık yüzde 40 iken, bazı uzmanlar bunun yüzde 50’nin üzerinde olduğunu tahmin ediyor.

Hasan Ruhani ekibine yakınlığıyla bilinen ve İranlı cumhurbaşkanlarından birkaçına ekonomi konusunda danışmanlık yapan Said Leylaz AFP’ye verdiği demeçte, son 4 yıla ait söz konusu oranın eşi benzeri görülmediğini ve 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana görülen en yüksek enflasyon oranı olduğunu ifade etti.

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi başkanlığındaki hükümet mayıs ayının ikinci yarısında sübvansiyon sisteminde yapılacak değişiklikler kapsamında un, et, yumurta ve yağ gibi temel malzemelerin fiyatlarını artırmasından bu yana enflasyon artışı daha da hızlanıyor.

Ekmeğin fiyatı on kat arttı. Reuters, İran’daki emtia fiyatlarının yüzde 300 yükseldiği değerlendirmesinde bulunurken, AFP kırmızı et fiyatlarının yüzde 50 civarında arttığını, tavuk eti ve süt fiyatlarının iki katına çıktığını, yağın ise dört katına çıktığını yazdı.

Ağustos 2021’de göreve başlayan Reisi, yeni tedbirlerin uygulanmaya başlamasıyla birlikte zamların ekmek, akaryakıt ve ilaç fiyatlarını etkilemeyeceği konusunda söz vermişti.

Hükümet sözcüsü Ali Bahadıri Cehromi’nin salı günü yaptığı açıklamaya göre, Çalışma Bakanı Huccetullah Abdulmaliki “hükümet içindeki koordinasyonun güçlendirilmesi ve halka yönelik hizmetlerin iyileştirilmesi” ümidiyle istifasını sundu.

İran’ın İtimad gazetesi, Abdulmaliki’nin hükümetin emekli maaşlarına sadece yüzde 10 oranında zam yapma kararını savunmasına işaret edilerek, söz konusu zam oranının enflasyon oranı karşısında yetersiz olduğunu söyleyen emeklilerin protestolar sırasındaki sert eleştirileri üzerine Abdulmaliki’nin istifa ettiğini yazdı.

İran’da şu anki fiyat artışlarının iki sebebi olduğunu söyleyen Leylaz, bu sebepleri “Rusya’nın Ukrayna işgali sonrasında enflasyondaki sert yükseliş ve İran’ın dev ekonomik reformlara başlaması” şeklinde açıkladı. Leylaz hükümetin buğday, yağ ve tıbbi malzeme gibi temel kalemlerde sübvansiyon uygulamaktan vazgeçtiğini söyledi.

ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesiyle eşzamanlı olarak 2018 ortalarında tercihli döviz uygulamasına geçilmeye başlandı. Bu fikir ilk kez, ABD’nin anlaşmadan çekilmesinden birkaç hafta önce 2018 Nisan başında dönemin Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri tarafından dile getirildi. Fikir aynı zamanda “Cihangiri doları” ismiyle biliniyor. O dönem İran dolar kurunu 42 bin riyale sabitlerken, serbest piyasada doların satış fiyatı 300 bin riyalin üzerine çıkmıştı.

İran’ın yerel para birimi riyal son günlerde en düşük seviyelere geriledi. 12 Mayıs'ta 1 dolar 33 bin 700 riyal seviyesini gördü.

Leylaz, mevcut fiyat artışlarına rağmen, özellikle İran ile büyük güçler arasında nükleer anlaşmayı canlandırmaya yönelik görüşmelerin henüz yaptırımların kaldırılmasını sağlayacak bir anlaşmayla sonuçlanmadığı için hükümetin bu kararının “zorunlu” olduğunu savunuyor. Leylaz, “İran önceki yıllarda olduğu gibi bu yıl da pervasız bir şekilde döviz harcamalarına devam etmek isteseydi, tercihli döviz için 22 milyar dolara ihtiyacımız olacağı tahmin ediliyor. Nükleer anlaşmanın canlandırılması kabul edilseydi bile hükümetin tercihli dövizi iptal etmekten başka seçeneği yoktu” dedi.

Tahran / Şarku’l Avsat