Celâl Temel

       İsmail Beşikci Vakfı Roni Yayınları, bu kez İsmail Beşikci’nin yazdığı farklı bir kitabı yayımladı. Konu, çok tartışılan ve adına “ALEVİLİK” yakıştırması yapılan inançla ilgilidir. En eski ve doğa inancı olarak bilinen bu inanç, çok tartışılmasına karşın doğru olarak bilinmiyor. Bu inancın sahipleri, dünden bugüne, “Güneşi Tanrı Görenler” olarak da bilindiler. Hep güneşi en büyük güç olarak gördüler ve sabahları güneşe dönüp dua ettiler.

       Alevilik (Kızılbaşlık) inancı (dini) ile ilgili çok sayıda kaynak olmasına karşın bu inançla (dinle) ilgili çok büyük bir kafa karışıklığı da vardır. İslam içi bir inanç olup olmadığı ana tartışma konusudur. Anadolu kaynaklı mıdır, Mezopotamya kaynaklı mıdır?  Şiî İslam’la, Sünni İslam’la ilişkisi nedir? Bu inanç, esas olarak hangi uluslara (Arap, Kürd, Türk, Fars) ait bir inançtır ve ne zamandan beri vardır? Bunlar tartışılan konulardır.

      Benzer inançlardan, Şiîliğin Farslarda (İran’da), Nusayriliğin Araplarda, Bektaşiliğin Anadolu’da (Osmanlıda) ve Kızılbaşlığın Kürdlerde yaygın olduğu görülüyor. Kürd Aleviliği için, Kuzey Kürdistan’da (özellikle Dersim bölgesi), Kızılbaşlık, Rêya Heq, Rêya Heqîyê, Rîya Heq, Rîya Heqî, Rîya Heqîyê, Raa Heqîyê, Hak Yol, Hakkın Yolu, Hakikatin Yolu gibi birbirine yakın adlandırmalar yapılırken Doğu ve Güney Kürdistan’da, Ehl-i Heq (Yaresan veya Kakai) şeklinde bir adlandırma kullanılmaktadır. “Güneşi tanrı olarak görenlerin dini” diyenler de vardır. (Bu kitapta, alıntılar hariç, bu adlandırmalardan en uygun gördüğümüz Rêya Heq yazımını kullandık.)

      Kuzeydeki Kürdlerin Rêya Heq (Hak Yol) diye adlandırdıkları bu inanç, günümüzde genel olarak Alevilik diye adlandırılır. Yalnız Kürdlerde var olan Êzdîlik ise bazı yönleriyle bu inanca benzese de farklı yanları da vardır.

      Bilindiği gibi, Sosyolog Dr. İsmail Beşikci, yaklaşık altmış yıldır Kürd ve Kürdistan konusunda, Türk resmî ideolojisine cepheden karşı çıkan bir bilim insanıdır. Beşikci, iki binli yılların başından itibaren, Kürdlerde de önemli bir inanç sistemi olan Alevilik inancı (dini), yani Rêya Heq (Hak Yol) inancıyla de ilgili araştırmalar yaptı ve yazdı.

       İsmail Beşikci, Aleviliğin İslam’la ilgisi olmadığını, İslam öncesi bir doğa inancı olduğunu ve tarihsel olarak Zerdüştlük inancına yakın ve ondan da önce, esas olarak Mithra inancı kaynaklı olduğunu belirtmektedir. Mithra inancı da bir doğa ve güneş dini olarak bilinir.

       Bu kitapta sıkça kullanılan aşağıdaki kavramlar da kitabın içeriği hakkında bize bilgi veriyor.

Rêya Heq (Rîya Heq, Rêya Heqîyê): Hak Yol, Kürd Aleviliği

Ehl-i Heq (Ehl-i Hak): Doğu’da ve Güney’de, Yaresan ve Kakai adlarıyla bilinen Kürd Alevi inancı.

Yaresan: Doğu Kürdistan’da yaygın Kürd Alevi inancı (Ehl-i Heq)

Kakai: Güney ve Doğu Kürdistan’da Kürd Alevi inancı (Ehl-i Heq)

Êzdîlik (Ezdan): Aleviliğe benzer yanları olan bir Kürd inancı

Zerdüştlük: MÖ, Zerdüşt tarafından Mezopotamya ve İran coğrafyasında kurulan, dünyanın en eski tek tanrılı dini.

Mithra (Mitra): Zerdüştlük öncesi Kürdlerde ve Farslarda yaygın olan, güneş, doğa, adalet, akit ve savaş tanrısı ve inanç. 

Ehl-i Beyt (Ehlibeyt): Sünnilere göre, Hz. Muhammed’in ev ahalisi; Şiîlere göre, 12 İmamı da kapsayan üst katman

Ehl-i Sünnet (Ehlisünnet): Sünnilik

Nakîbü’l Eşraf: Peygamber ailesiyle ilgili olarak, isteyen ailelere, belirli para veya hediye karşılığı soyağacı düzenleyen kurum.

Nusayrilik: Arap Şiîleri (Türkiye’de “Arap Alevileri” deniyor.)

Şiîlik (Şia): İslam’ın iki ana kolundan biri

Sünnilik: İslam’ın iki ana kolundan biri

Şafiîlik: Sünni İslam’ın dört mezhebinden biri

Hanefilik: Sünni İslam’ın dört mezhebinden biri

Malikilik: Sünni İslam’ın dört mezhebinden biri

Hanbelilik: Sünni İslam’ın dört mezhebinden biri

Vahabilik: Hanbeli mezhebinin bir kolu, bir fikir akımı

İsmaililer: 6. İmam Cafer-i Sadık’ın büyük oğlu İsmail’i, 7. imam olarak kabul eden Şiî mezhebi (Yediciler)

Yedi İmamcılar: Musa Kazım takipçisi Şiîler (İsmaililer)

Beş İmamcılar: M. Bakir’i değil Zeydi 5.imam görenler (Zeydiler)

Caferiler: Bir Şiî mezhebi (6. İmam Cafer-i Sadık yanlıları)

Kurratizm: İran Şiîliğinde bir hareket (Tahare Kurratul Ayn grubu)

Seyidlik: İmam Ali’nin oğlu Hüseyin soyundan olanlar

Şeriflik: İmam Ali’nin oğlu Hasan soyundan olanlar (Yalnız Araplar)

      İsmail Beşikci, 2003-2023 yılları arasında, konuyla ilgili çeşitli yazılar yazdı; panellerde, konferanslarda konuşmalar yaptı. Bu yazı ve konuşmaların büyük kısmı, bu kitapta bir araya getirildi. Yazılarda, konu çeşitli boyutlarıyla, detaylı olarak değerlendirilmektedir. Zorunlu olarak bazı doğrular tekrar edilirken metinler, konuya ilgi duyan okuyucu için çok öğreticidir, metinler adeta ders niteliğindedir. “Alevilerde Kafa Karışıklığı” ve “Alevilerin Büyük Sırrı” başlıklı ilk iki yazı bile, okuyucuya, konuyla ilgili pek çok şeyi öğretiyor.

       Bu kitaptaki yazılarda, yaşadığımız toplumun inanç sistemi ve özellikle “Alevilik” ile ilgili, ilginç ve çarpıcı bilgi ve değerlendirmeler bulunmaktadır. Yazılış tarihi sırasına göre verilen metinler, birbirini tamamlamakta, konuya ilgi duyanlar için çok öğretici bilgiler içermektedir…