HDP Siirt Milletvekili Kadri Yıldırım Meclis Genel Kurulu bütçe görüşmelerinde şöyle konuştu:

Türk Dil Kurumu 12 Temmuz 1932 yılında ilk isim olarak Atatürk'ün talimatıyla Türk Dili Tetkik Cemiyeti olarak kuruldu. Amaç olarak, Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek amacı belirtiliyor. Kurum iki kez isim değişikliğine uğramış. Biri 1934 yılında, Türk Dili Araştırma Kurumu adını almış; öbürü de 1936 yılında yapılan kurultayda şimdiki ismiyle Türk Dil Kurumu adını almıştır.

Çözüm süreci buzdolabına konulunca Kürtçe de derin dondurucuya kondu 

Türk Dil Kurumu'nun Türkçe'nin dışındaki yani resmi dilin dışındaki dillere yapmış olduğu hizmetlerin bir tek somut örneğini Kürtçe'yle ilgili 2014 yılında çıkarmış olduğu iki dilli, Kürtçe-Türkçe, Türkçe-Kürtçe sözlüktür. Yaklaşık 13 bin kelime içeren bu sözlük benim Mardin Artuklu Üniversitesi'nde bölüm başkanı olduğum sırada, bilgim ve kontrolüm dâhilinde, bizim yetiştirmekte olduğumuz yüksek lisans öğrencilerimiz tarafından hazırlandı ve kurum tarafından 2014 yılında basıldı. Bundan dolayı, bu hizmetten dolayı tabii Türk Dil Kurumu'na teşekkür ettik o zaman, şimdi de ediyoruz. O zaman da Başkan Profesör Doktor Mustafa Kaçalin Beyefendi idi. Ancak, barış ve çözüm süreci buzdolabına konulunca Türk Dil Kurumu da Kürtçeyi derin dondurucuya koydu ve bir daha da Kürtçe adını anmaz oldu. Ben diyorum ki bu şartlarda sıkıysa ansın. Ve maalesef o da birçok kurum gibi siyasetin, iktidarın hegemonyası, etkisi altına girmiş oldu.

Türk Dil Kurumu, Türkiye Dilleri Kurumu olarak değişsin 

Benim önerim, geçen sene de ifade etmiştim, bu kurumun adının -kısaltması aynı kalmak kaydıyla- Türkiye Dilleri Kurumu olarak değiştirilmesidir. Ve Türkiye'de konuşulan muhtelif dillere vâkıf olan uzmanların görevlendirileceği bir kurum olmalı, bu uzmanlardan alt kurullar oluşturulmalı ve bu alt kurullar Türkiye'de konuşulan muhtelif dillerin ana dille eğitim projesi çerçevesinde bir altyapı hazırlığını bir takvim dâhilinde gerçekleştirilmelidir diye düşünüyorum.

Halkların kardeşliğinin yolu dillerin kardeşliğinden geçer 

Çok iyi biliyoruz ki halkların kardeşliğinin yolu öncelikle dillerin kardeşliğinden geçmektedir ve eskiden de Kürt büyükleri bu kardeşliğin gereğini yerine getirmişler, şimdi de bu kardeşliğin gereği Kürtler tarafından yerine getirilmektedir. Bu Kürt büyüklerinden bir tanesi olan, Kürtlerinin hem millî hem dinî bir önderi olan Ehmedê Xanî birçok isminde Kürtçe, Arapça ve Farsçayı da ana dili olan Kürtçe'yle birlikte kullanmış ve mülemma tarzında bunu ilan etmiştir. Oysa bugün Orta Doğu'da, bu üç dilin resmî dil olduğu devletlerde Ehmedê Xanî'nin ana dili olan Kürtçeye en büyük darbe vurulmaktadır ki bu da acıklı bir hadisedir.

Kürt dili üzerinde hem İran ve Irak'taki rejimler tarafından hem de Türkiye'de bazı merciler tarafından öteden beri bazı oyunlar oynanmış ve oynanmaktadır. Hint-Avrupa dil ailesi grubuna giren Kürtçe beş ana lehçeden oluşuyor. Bunlar: Kurmancî, Soranî, Lorî ve Goranî (Hevramî) ve Zazakî'dir. Ancak İran'da ve Irak'ta Hevramî Kürt topluluğu ile Hevramîce üzerinde oynanan oyunlar, Lor Kürt topluluğu ile Lorîce lehçesi üzerinde oynanan oyunlar, Lorların Kürt olmadığı, Lorîce'nin ve Hevramîce'nin de Kürtçe olmadığı yönünde oynanan oyunların bir benzeri Türkiye'de Atatürk'ten sonra Zazaca üzerinde de oynanmaya başlanmış ve halâ da devam etmektedir. Oysa, Lorların Kürt olduğunu ve Lorîce'nin Kürtçenin lehçesi olduğunu aşağı yukarı 800 – 900 yıl önce Mucemu'l-Buldân eserinde belirtilmiştir. Lorlar İsfahan ve Huzistan dağları arasında yaşayan bir Kürt topluluğudur. Hevramî lehçesi ise Ehli Heq Aleviliğinin en kutsal metinlerinin -ki başta Serencam geliyor- yazılmış olduğu bir lehçedir.

Zazalar ve Zazaca üzerinde de bir iki nota değinmek istiyorum: Evliya Çelebi doğuya yapmış olduğu seyahatinde sıra Bingöl'e geldiğinde ve Bingöl'ün girişine vardığında Seyahatname'sinde şöyle bir başlık açıyor ve ilk cümlesi şu oluyor: "Evvela, Ekradı Zaza." Yani "En başta Zaza Kürtler" veya "Kürt Zazalar", fark etmiyor. Ve Atatürk 21/08/1919 tarihli telgrafında Erzincan ve Sivas arası mıntıkalarda oturan halktan bahsederken aynen şunları yazıyor: "Sekenesi -yani sakinleri- kısmı azamı -yani büyük bir kısmı- Türk ve kalîli -yani az sayıda olanı da- Zaza denilen Kürtlerden ve pek azı da Ermenilerden oluşuyor." Dolayısıyla Atatürk'ten sonraki süreçlerde maalesef bazı merciler belirli aralıklarla ve bilinçli olarak Zazalar üzerinde oyunlar oynamış ve bunu bilinçli bir şekilde, üstelik tarihten ve bilimden uzak bir şekilde yapmış ve yapmaktadırlar. Zaza kardeşlerimiz elbette ki kendilerini ve konuştuklarını nereye konumlandırıyorlarsa konumlandırsınlar, bunda serbesttirler ancak işin gerçeği tarihsel ve bilimsel olarak budur.

Barış ve çözüm süreci boyunca ve bağlamında nereden nereye geldi Kürtçe? Hiç kimsenin niyetini sorgulamadan şunu ifade etmek istiyorum: Barış ve çözüm süreci birçok olumlu yanlarının yanı sıra Kürt dili, Kürt edebiyatı ve Kürt tarihi alanlarında da resmî bir şekilde adımların atıldığı ve Kürtçe'ye hizmetlerin yapıldığı bir süreç oldu. Bu bağlamda örneğin Mardin Artuklu Üniversitesi'nde Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü açıldı. Bu bölümden hem lisans hem yüksek lisans bazında 1.500'e yakın Kürdolog mezun edildi ve bunların bir kısmı şu anda Anadolu Ajansı'nda resmi bir şekilde görev de almış ve bu görevlerini de sürdürmektedirler.

Kürt halkının en büyük önderlerinden olan Ehmedê Xanî 'nin Mem û Zîn'i Türkçeye çevrildi ancak Ehmedê Xanî'nin en büyük projelerinden biri olan ana dille eğitim bugün görmezlikten gelinmiş, altı kalın bir çizgiyle çizilmiş ve bir daha açılmamak üzere kapalı bir sayfaya maruz kalmıştır.

Belediyelere iki dilli bir faaliyet imkânı doğmuştu o sıralarda. Hem tabelalar iki dilliydi hem de kendi bünyelerinde belediyeler birtakım iki dilli faaliyetlerde bulunuyorlardı. Oysa şimdiki belediyelerin hâline baktığımız zaman kimi kayyumlar tarafından Kürtçe tabelalar tamamen indirilmiş kimileri tarafından da yeniden yazılmak üzere o kadar küçük harflerle yazılmıştır ki -daha önce de ifade etmiştim- bu küçük harflerle yazılan tabelayı okumak için âdeta mikroskop ve teleskoplara ihtiyaç duyulmaktadır. Evet, nereden nereye gelindi.

Seçmeli Kürtçe dersi konuldu barış ve çözüm sürecinde ama şimdi bir okulda "Kürtçe konuşma" şeklinde talimatlar tahtaya yazılıyor ve öğrencilerin Kürtçe konuşmaması için etki altında bırakıldığı bir atmosfer oluşturuyor. 

Kuran'ın verdiği mesajlar çiğnendi 

Kur'an-ı Kerim Kürtçe'ye çevrildi ve siyasi bir malzeme olarak meydanlarda kullanıldı ama siyasi malzeme olarak kullanılan Kur'an-ı Kerim'in içerdiği dille ilgili mesajlar tamamen görmezlikten gelindi ve gelinmektedir. Kuran, "Allah'ın en büyük alametlerinden, ayetlerinden bir tanesi de sizin çok dilli bir halk olmanız, ümmet olmanız, kitle olmanızdır, dillerinizin farklı farklı oluşudur." Bu bir ayettir. Oysa bugün dil teke indirgenmiş durumdadır. Yani bu ayet çiğnenmiş durumdadır. İkincisi "Biz sizi farklı milletlere ve kabilelere ayırdık" diyor Kuran. Oysa bugün tek kimlik üzerinden bir inşa söz konusu olmuş durumdadır. 

Bu da bize gösteriyor ki barış ve çözüm sürecinin kimilerinin iddia ettiği gibi hiç kimseye bir zararı olmadı. Hiç kimsenin dinine de, diline de, kimliğine de zerre kadar zararı olmadı ama bu barış ve çözüm sürecinin buzdolabına konulmasıyla birlikte ve kültürel birtakım kurumların da buna destek olmasıyla beraber bugün Türkiye'de yaşayan farklı etnik, din, mezhep, kimlik ve dil mensuplarının hepsinin büyük darbe almalarıyla sonuçlanmıştır.

Türkiye, eğer ciddi bir uçuruma sürüklenmek istenmiyorsa bilinçli veya bilinçsiz olarak, dolaylı veya dolaysız olarak, tekrar bütün halkların dilleriyle, kimlikleriyle, kültürüyle ve inançlarıyla eşit ve özgür bir şekilde yaşayacakları tam demokratik bir Türkiye'nin inşası vakit geçmeden ve iş işten geçmeden bir an evvel sağlanmalıdır.