M. Ali ERDOĞAN

Tarih kaynaklarında Mısır’da Eyyubiler’den önce Fatimiler döneminde Zafir Biemrillah’ın vezirliğini yapmış Adil bin Salar isimli Kürt yöneticiden sözedilir. Adil bin Salar vezirliği boyunca Fatimiler’in bir nevi savunma bakanlığını yapmıştır.

Selahaddin Eyyubi ile birlikte askeriye, bürokrasi ve ilmiyede önemli kademelerde yer alan Kürtler, Eyyubiler’in ilk başkenti olan Kahire ve çevresine yerleşir.

Mısır’daki Kürt varlığı Eyyubiler döneminde kendini hissettirirken, Memluklular dönemi, Mısır ve Sudan’ın ilk “hidiv”i olan Kavalalı Mehmed Ali Paşa ve sonrasındaki dönemde de yerini korudu.

KAHİRE’DE KÜRDİSTAN GAZETESİ

Mısır’ın başkenti Kahire’de 22 Nisan 1898’de Bedirhan Bey’in oğullarından Mikdad Midhad Bedirhan tarafından ilk Kürtçe gazete olan “Kurdistan” yayın hayatına başladı.

Arap alfabesi ile yayımlanan dört sayfalık gazetenin 1898’den 1902’ye kadar toplam 31 sayısı basıldı.

Mikdad Mithad Bedirhan, hayatını kaybettikten sonra kardeşi Abdurrahman Bedirhan gazetenin sorumluluğunu üstlendi.

Efsanevi Kürt Sultan Selahaddin Eyyubi

Mısır’da kültür-sanat faaliyetlerinde bulunan Bedirhan Kültür Merkezi’nin idaresi görevini yürüten ve Bedirhan ailesine mensup olan Ali Bedirhan, Mısır’da 1 milyondan fazla Kürt’ün yaşadığını ama bunların çoğunun Kürt olduğunu bilmediğini söylüyor.

Bedirhanlar, Nakşibendiler ve Cundiler, Teymuriler gibi birçok Kürt olduğunu ve bu ailelerin bazı kollarının Kürt olduklarının bilincinde olmadığını belirten Ali Bedirhan şunları söylüyor:

“Mısır’da tarihi Selahaddin Eyyubi ve Mehmet Ali Paşa dönemine dayanan çok sayıda Kürt köyü var. Kürtler’in birçoğu Arap kültürü içerisinde eridi. Ben de Kürtçe konuşamıyorum.”

MISIR’DA KÜRT ÜNLÜLER

Mısır kraliyet tercümanı ve Kürtler ile ilgili birçok kitabı Arapça’ya çevirip Arap Dünyasında Kürtlerin tanınmasına katkı sunan Siverekli Muhammed Ali Avni’nin kızı Gazeteci Duriye Avni, Mahmud Zayed ve Mustafa Avd tarafından yazılan “Mısır’da Kürtler” isimli kitapta tarihten bugüne Mısır’da Kürtler’in serencamına dair geniş bilgiler yer alıyor.

Sözkonusu kitapta Mısır’daki Kürt ünlülerin isimleri de bulunuyor.

Kürt asıllı Mehmed Ali Paşa, Allame Ahmed Timur Paşa, Edip Mahmud Timur, Mısır’daki Bedirhan ailesi, Şeh Muhammed Emin Kurdi, Şairlerin Sultanı lakabıyla ünlü Mısır’ın ünlü şairi Ahmed Şevki (Dedesi Süleymaniye’den İstanbul’a oradan da Mısır’a göç etmiştir), yazar Kasım Emin, tarihçi Abbas Mahmud El Akkad, gazeteci İbrahim Remzi, Dr. Hüseyin Zaza, Dünyaca ünlü Kur’an okuyucusu Hafız Abdulbasit Abdussamed (babası Süleymaniye’den Mısır’a göç etmiştir) Mısır’ın ünlü Kürt isimlerinden bazılarıdır.

Günümüzde Asyut, Dahkaliyye, Kalyubiyye ve Garbiyye’de varlığını sürdüren “Kürt Köyü” ve “Kürt Kasabası” isimli yerleşim bölgeleri mevcuttur.

LÜBNAN

Lübnan’a Kürtler ilk olarak Selahaddin Eyyubi döneminde gelip Baalbek çevresine yerleşir.

Son yüzyılda ise Suriye’ye olan yakınlığı nedeniyle çok göç yaşandı. İlk büyük göç dalgası 1925-30’lu yıllarda Mardin ve çevresinden geldi. 1950 ve 1960’lı yıllarda da az 50 bin Kürt’ün Haseke’den Lübnan’a ulaştığı tahmin ediliyor. Yakın dönemde Lübnan’a göç eden Kürtler genel olarak kenar semtlerdeki gecekondu bölgelerine yerleşir.

1950’ler ve 1960’larda inşaatlarda çalışıp sınırlı bir yaşam standardına sahip olan Kürtler’den bir kısmı da işportacılığın yanısıra meyve ve sebze tarlalarında çalışır.

Kürt lideri Mele Mustafa Barzani ile siyasallaşan Lübnan Kürtleri, “El Parti” olarak bilinen Lübnan Kürdistan Demokratik Partisi’ni (LKDP) kurarak 1970 yılında yasal bir parti haline getirdi.

Lübnan’ın farklı bölgelerinde yaşayan yaklaşık 200 binden 300 bine kadar Kürt nüfusundan sözediliyor.

Başkent Beyrut’ta başta 6 Kürt derneği resmi olarak faaliyet gösteriyor. Bu derneklerde Kürtçe dil derslerinin yanısıra sosyal yardımlaşma faaliyetleri de yürütülüyor.

Trablus ve Sidon gibi sahil kentlerine ve Biqa vadisindeki bir iç şehir olan Baalbek’e yerleşen Kürtler ise sosyal ve ekonomik şartlar bakımından daha iyi bir seviyedeydi. Modern Lübnan’da özellikle askeriyede Kürtler’den birçok general ve üst rütbeli bulunmuştur.

Lübnan’daki Kürtleri, Eyyubiler döneminde göç edip Araplaşanlar ile Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra özellikle Mardin ve Haseke’den göç edenler olarak ikiye ayırmak mümkün.

Lübnan’ın önde gelen din alimlerinden Şeyh Said Şaban’ın oğlu Şeyh Bilal Şaban’a “Lübnan’daki Kürtler’i nasıl bilirsin?” diye sorduğumda, “Onları genel olarak askeriyede rütbeli kişiler olarak bilirim” demişti.

Şerefname’de de geçtiği üzere Lübnan’daki ünlü Canbolat ailesi Kürt asıllıdır. Velid Canbolat günümüzde Dürziler’in liderliğini yapmaktadır. Şair Mahmud Birem Kurdağa da Lübnanlı ünlü Kürt isimlerden biridir.

ÜRDÜN

Muhammed Ali Es-Siwerekî El Kurdî’nin kaleme aldığı “Ürdün Kürtleri” isimli kitapta Kürtler’in ağırlıklı olarak Amman’da yaşadığı bilgisine yer veriliyor.

Kürtler’in Ürdün’e yerleşmelerinin 12’nci Yüzyıl’da Eyyubiler Devleti zamanında olduğu belirtilen kitapta, göçün Memluklular ve Osmanlılar döneminde özellikle Salt ve Ğavr tarafında devam ettiği bilgisine yer veriliyor. Kitaba göre, Ürdün’deki Kürtler en eski etnik varlık olarak kabul görüyor.

Kitapta Diyarbakır, Mardin, Van, Siverek ve Urfa’dan Ürdün’e göçeden Kürtler’den söz ediliyor.

Ürdün’deki Kürtler genel olarak Arapça konuşuyor ama az da olsa Kürtçe konuşanlar da var.

Ürdün Kürtleri’nden Ali Seydo 40 yılda hazırladığı 25 bin kelimelik Kürtçe – Arapça sözlüğü Selahaddin Eyyubî Derneği tarafından 1985 yılında 670 sayfa halinde başkent Amman’da yayımlandı.

İlgili çalışmalarda, Ürdün’deki Kürtler’in sayısı hakkında da 15-20 bin rakamı ifade edilirken, gazete çalışmaları ve ülkede azınlık olarak siyasi taleplerinin olduğuna da dikkat çekiliyor.

İbrahim Halil Kurdî ve Ziyad Kurdî isimleri sinema ve tiyatroda, İman Zaza ve Haldun Kurdî gibi isimler de basında adından söz edilen Kürt şahsiyetlerdir.

YEMEN

Yemen Kürtleri’ne dair ünlü Kürt Şair Cegerxwîn tarafından Arapça’dan Kürtçe’ye tercüme edilmiş “Kurdên Yemenê” isimli bir eser mevcuttur.

Günümüzde başkent Sana’ya 150 kilometre mesafedeki Mahvit şehrine bağlı Beytu’l-Kürdi (Kürt Evi) adlı bir köy bulunmaktadır. Kürtler’in sözkonusu köye 200 yıl önce yerleştiği söylenmektedir.

ŞAM VE HALEP

Suriye’de Rojava Kürtleri dışında Selahaddin Eyyubi’den günümüze başkent Şam’ın Rukneddin Mahallesi ve Halep’in Şeyh Maksud ve Eşrefiye mahallelerine Kürtler’in yerleştiği bilinmektedir.

Cizre’den Şam’a göç eden Kürt alim Ramazan El Boti de (21 Mart 2013’te uğradığı suikast sonucu yaşamını yitiren Muhammed Said Ramazan El Boti’nin babası) Kürtler’in yoğunluklu olarak yaşadığı Rukneddin Mahallesi’ne yerleşmiştir.

Eyyubiler’in etkisi sebebiyle genel olarak Suriye’de Kürtler’in önemli rolleri olmuştur.

Ülkenin eski genel müftüsü Ahmed Keftaro ve İhvan-ul Müslimin’in Suriye kolunun Lideri Said Havva Kürt’tür.

Suriye’de önemli kademeler görev yapmış diğer ünlü isimler:

Şam Valisi Kürt Holo Paşa’nın torunu 1932’de Suriye Devlet Başkanı olan Muhammed Ali Abid.

1920’de Suriye Genelkurmay Başkanı olan Yusuf El-Ezme.

1949 Suriye Cumhurbaşkanı olan Hüsnü El-Zaim.

Berazi aşiretine mensup eski başbakan Muhsin Berazi.

1951’den, 11 Temmuz 1953’e kadar Suriye Devlet Başkanı olarak görev yapan Fevzi Silo.

1951’de Suriye Genelkurmay Başkanlığı görevine getirilip 1953’te cumhurbaşkanı olan Edib Şişekli.

Özellikle Şeyh Said ayaklanmasının ardından Şam’a göç eden Kürt aydınları ve Xoybun dergisinin yanısıra Şam’da vefat eden Celadet Ali Bedirhan’ın adı da anılmadan geçilemiyor.

SUDAN

Kürtler ilk olarak Selahaddin Eyyubi döneminde Sudan’a yerleşti.

Kürdistanlı akademisyen Cevher Celal, Sudanlı Kürtler hakkında yazdığı tez çalışmasında, “Sudan’ın başkenti Hartum’daki ilk günlerinde çarşıda gezerken gözüne bazı işyeri ve dükkan tabelalarında dükkan sahiplerinin soyadlarının ‘Kurdi’ yazıldığını gördüm” diyor.

Sözkonusu tezde Sudanlı Kürtler ile ilgili şu bilgilere yer veriliyor:

“Sudanlı Kürtler’in önemli özelliklerinden biri, ülkenin zengin tabakasını oluşturmaları. Çoğu şirket sahibi ya da kamu kurumlarında üst düzey yönetici. Sudan’da ‘Kürt’ dediğin zaman hemen akıllara matematik geliyor çünkü onlar ‘Sudan’ın hesap makinesi’ olarak tanınıyor. Bazı şehirlerde çalışan bütün muhasebeciler Kürt’tür.

Sudan ve Mısır sınırındaki Vadi Halef’in belediye başkanı Kürt, adı ise Faruk Kurdi.

Ülkenin bilinen gazetelerinden birinin başyazarı Kürt.

Bazı tarihi kaynaklar Kürtler’in Sudan’a Selahaddin Eyyubi döneminde gittiğini, Eyyubi’ye eşlik eden askerlerin bir kısmının Sudan’da kaldığını yazıyor.

İbrahim Kurdi, Eyyubi’nin Sudan’a gönderdiği Kürtler’den biri. Kurduvan şehrine yerleşmiş.

Mehmed Ali Paşa, Kürtlere güvenen kişilerden biri olduğu için başkent Hartum’un haritasını “Mıho Kurdi” adında birine çizdirmiştir.

Sayıları 150 bin dolayında anılan Sudan’daki Kürt nüfusunun bir kısmını da Baas döneminde Kürdistan’dan göç edip ülkeye yerleşenler oluşturuyor.

Büyük bir direnişçi olan ve daha çok Digna diye bilinen Ali Osman, İngilizler’e karşı zafer elde edebilen tek komutan olarak ülke tarihine geçmiş. Sudan’daki tarih kitaplarında da Kürt olduğu yazıyor.

Yakın bir tarihe kadar Sudan İçişleri Bakan Yardımcısı, Babekir Dıkın isimli Kürt’tü.

Sudan’da 3 üniversitenin kurucu olan Ömer Kurdi de bir Kürt profesör.”

SUUDİ ARABİSTAN

Birçok ülke gibi Suudi Arabistan’ın Hicaz bölgesine de Kürtler, Eyyubiler döneminde yerleşti.

400 yıl önce Medine’de vefat eden Muhammed bin Abdürresul El-Berzencî’den sonra 1930’lu yıllara kadar Mekke ve Medine’de Şâfii müftüleri/kadıları hep Berzencî ailesinden çıkmıştır.

Günümüzde Medine’de El Erdul Kurdi denilen ve geçmişten günümüze Kürtler’in yaşadığı Kürt Mahallesi var. Mahallede halen Kürtçe konuşanlara rastlamak mümkün.

FİLİSTİN

Kudüs’te Al Hakkari Yolu ve Akkari soyadını taşıyan Filistinliler’in oluşu Eyyubi Hükümdarlığı’nın kurucusu ünlü Kürt Sultan Salahaddin Eyyübi’den bugüne Kürtler’in dünyanın gündeminde olan kentte bıraktığı etkiyi gösteriyor.

Selahaddin Eyyubi döneminde Kudüs’e gelip Memluklular dönemine kadar kentin emirliğini yapan Hakkarililer’in bugün Al Hakkari Yolu olarak isimlendirilen sokakta yaşadığı biliniyor.

Filistin’de günümüzde Akkari (Hakkari) soyadını taşıyan ailelerin yanısıra Kurd (Kürt) soyadını taşıyan aileler de bulunuyor. Bu aileler, asıllarının Kürt olduğunu dile getirmekle birlikte Kürtçe konuşmayı bilmiyor.

Kudüs’te Hakkari Yolu’nun dışında Salahaddin Eyyubi’den sonra Mescidi Aksa’nın muhafızlığını yapan Kürtler’in (Mescidi Aksa muhafızlarının büyük çoğunluğu Kürttü) kaldığı ve Ribat-ul Kurdi diye isimlendirilen yapıların yanısıra Ararat sokağı da var.

Kudüs, El Halil ve Gazze’de soyadı Kurd ve Akkari (Hakkari) olan aileler var. Kısa bir süre önce Filistin sağlık bakanlığı görevini yürüten Ahmed El Kurd söz konusu aileler arasındaki en belirgin isimlerden biridir.

Bu yazı Bitlisnameden alınmıştır