Ludovic Slimak, Clement Zanolli, Jason E. Lewis

Fransa’da bulunan arkeolojik kalıntılar, modern insanın günümüzden yaklaşık 54 bin yıl önce Neandertallerle bir arada yaşadığını ortaya çıkardı.

Alplerin güney Fransa’da kalan yamaçlarında bulunan yaklaşık 100 metre yüksekteki mütevazı bir kaya sığınağı, Rhône Nehri Vadisi’ne bakar. Burası, bölge üzerinde stratejik bir nokta; zira Rhône bu bölgede, iki dağ sırası arasında kalan bir darboğazdan geçiyor. Bu kaya barınağının sakinleri, günümüzde kıtanın en işlek otoyollardan birinde hızlı trenlerin ve günde 180.000’e varan aracın yolculuk ettiği geçiş noktasında, binlerce yıl boyunca Akdeniz bölgesi ile kuzey Avrupa ovaları arasında göçen hayvan sürülerine hakim bir konuma sahip oldular.

1960’larda ün kazanan ve Fransız halk kahramanı Louis Mandrin’i onurlandırmak amacıyla adının verildiği ‘Grotte Mandrin’ adlı kazı alanı, 100 bin yılı aşkın bir süredir kıymetli bir bölge. Paleolitik dönemde yaşayan eski avcı-toplayıcıların artlarında bıraktıkları taştan yapılma eserler ve hayvan kemikleri, kuzeyden esen ünlü ‘mistral rüzgarlarının’ buraya taşıdığı buzul tozuyla hızlıca örtülmüş ve kalıntıları iyi korunmuştur.

YOLLAR 54 BİN YIL ÖNCE KESİŞTİ

Araştırma ekibimiz, 1990 yılından bu yana mağara tabanında en üst kısımda yer alan 3 metrelik tortuyu dikkatle araştırıyor. El yapımı eserlere ve diş fosillerine baktığımızda, Mandrin bölgesinin, modern insanların Avrupa’ya ilk kez ne zaman ayak bastıklarına ilişkin genel kabul gören hikayeyi yeniden yazdığına inanıyoruz.

İnsanların kökenlerini araştıran bilim insanları, 300 bin ilâ 40 bin yıl önce Neandertallerin ve onların atalarının Avrupa geneline yayılmış olduğu hususunda çoğunlukla hemfikir. Bu dönemde kimi zamanlar Levant’ta* ve Asya’nın kimi bölgelerinde modern insanlarla temas kurdular. Ardından, günümüzden yaklaşık 48 bin ilâ 45 bin yıl önce, modern insanlar -kısacası biz- dünyanın geri kalanına yayıldı ve Neandertallerle birlikte diğer tüm arkaik insanlar yeryüzünden silindi.

Science Advances adlı dergide, modern insanların 54 bin yıl önce Mandrin’de yaşadıklarını gösteren kanıtları nasıl keşfettiğimizi anlatıyoruz. Bu alanın geçmişi, türümüzün daha önce Avrupa’da yaşadığı düşünülen tarihten yaklaşık 10 bin yıl öncesine uzanıyor ve Bulgaristan’daki bilinen en eski bölgeden 1700 kilometre daha batıda. Ve büyüleyici bir şekilde, Neandertaller aynı mağarayı modern insanın kullanımından önce ve sonra kullanmış gibi görünüyor.

KÜÇÜK TAŞ NOKTALARDAN VE BİR DİŞTEN SAĞLANAN İPUÇLARI

Grotte Mandrin kazılarının ilk on yılı içerisinde ortaya çıkan ilk ilgi çekici bulgu, 'E Tabakası’nda tanımladığımız 1.500 çok küçük üçgen taş noktaydı. Uzunluğu 1 cm’den biraz daha az olan bu noktalar, ok uçlarını anımsatıyor. Mağaradaki Neandertal eserlerinin çevresinde bulunan 11 arkeolojik katmanda başka teknolojik öncülere ya da ardıllara ilişkin bir bulgu mevcut değil.

Peki, onları kim yaptı? Orta Rhône Vadisi’nde bulunan birkaç başka yer daha bu küçük noktalardan barındırıyor. Ne var ki bu alanlar uzun zaman önce kazmalarla kazıldı ve bu durum noktaların zaman içinde aynı anda mı yoksa kademeli biçimde mi ortaya çıktığını, belki de Neandertallerin bunları yapmak için yeni yöntemler geliştirip geliştirmediğini anlamamızı zorlaştırdı. 2004 yılında, ekibimizden biri olan Ludoviç Slimak, bu ayırt edici geleneğe, bu kadar küçük noktaların ilk bulunduğu yerin adını vererek “Neronian” dedi.

Karşılaştırma yapabilmek için daha fazla yerel kazı alanı olmasa da, ikimiz, Laure Metz ve Slimak, geçmişi 54 bin yıl önceye dayanan ve modern insanların kesinlikle yaşamış olduğu bir bölgeyi inceledik: Bölge, Doğu Akdeniz’deydi. Özellikle de Beyrut yakınlarında bulunan Ksar Akil bölgesi, Avrasya’nın tamamındaki en uzun ve en zengin Paleolitik kayda ev sahipliği yapıyor.

Ksar Akil’de bulunan taş eserler üzerinde yaptığımız incelemeler, Mandrin’dekilerle aynı büyüklükte ve aynı teknik geleneklerle yapılan küçük noktalara benzer şekiller içeren eski bir tortu tabakasını açığa çıkardı. Bu benzerlik, Neronian eserlerinin Neandertaller eliyle değil, bu bölgeye zannettiğimizden çok daha önce ulaşan bir grup modern insan kaşifi tarafından yapıldığını kuvvetli biçimde düşündürüyor.

Bulmacanın son parçası, 2018 yılında, ekibimizden Clément Zanolli’nin kazı esnasında farklı katmanlar içerisinde bulduğumuz dokuz hominin [insansı] dişini analiz etmesiyle açığa çıktı. Bilgisayarlı tomografi kullanılarak yapılan hassas analizler ve yüzlerce başka fosille yapılan karşılaştırmalar neticesinde, 2 ilâ 6 yaş arasındaki bir çocuktan geriye kalan tek bir süt dişi olan Mandrin E Dişi’nin ilkel bir modern insandan günümüze ulaştığını ve bunun bir Neandertal’e ait olamayacağını tespit edebildik.

Taş noktaların yaratılmasında kullanılan teknolojilere ve diğer bölgelerdeki genel görünüme bu fosil kanıtları da eklediğimizde, Grotte Mandrin’de bulunan Neronian noktalarını yaratanların modern insanlar olduğu neticesine ulaşıyoruz.

KAMP ATEŞİ TABAKALARINI AĞAÇ HALKALARI GİBİ OKUMAK

Öte yandan, Mandrin’de gerçekleşen keşifler bunlarla bitmiyor. Kazı alanının katmanları içinde, fosiller ve el yapımı eserler ile birlikte, barınak duvarlarının ve çatısının yıkılarak toprak altına gömülen parçaları da mevcut.

Neandertaller ve modern insanlar bu alanda ateş yaktığında, duman bu yüzeylerde bir kurum tabakası bırakıyordu. Ardından, sonraki mevsimde ‘speleothem’ denilen ince bir kalsiyum karbonat tabakası onu kaplıyordu. Bu döngü yeniden ve yeniden gerçekleşti.

Bu kurum kaplı tonoz parçalarını ilk olarak 2006 yılında keşfettik ve ekibimiz her yıl Mandrin’in her bir arkeolojik tabakasında binlercesini daha buldu. Ekip üyesi Ségolène Vandevelde tarafından sürdürülen on yıllık bir araştırma, bu kalıntıların, grupların yerleşim alanını hangi sıklık ve süre ile ziyaret ettiklerini anlamak için ağaç halkaları gibi okunabileceğini ortaya koydu ve insan gruplarının 80 bin yıl boyunca yaklaşık 500 kez Mandrin’e geldiğini açığa çıkardı.

Bunun ardından Vandevelde, mağaradaki son Neandertal ateşi ile ilk modern insan ateşi arasında ne kadar süre olduğunu tespit edebildi ve Grotte Mandrin’i kullanan Neandertaller ile buraya yerleşen modern insanlar arasında yalnızca en fazla bir yıl olduğunu saptadı.

Modern insanlar 40 yıl süresince, yani bir ya da iki kuşak boyunca her yıl Mandrin’de konakladıktan sonra, tıpkı ortaya çıktıkları gibi hızlı ve gizemli bir şekilde ortadan kayboldular. Daha sonra, ardından gelen 12 bin yıl boyunca Neandertaller Mandrin’e düzenli biçimde yeniden yerleştiler.

AYNI BÖLGEYİ PAYLAŞAN BİRDEN FAZLA İNSAN TÜRÜ

Peki bu modern insan grupları Batı Avrupa’ya nasıl bu kadar erken geldi?

Avustralya’da elde edilen arkeolojik kanıtlar, modern insanların bu kıtaya yaklaşık 65 bin yıl önce ulaştığını ortaya koyuyor. Elbette, oraya ulaşmak için açık okyanusu geçebilecek bir tekneye ihtiyaçları olmuştu. Bu yüzden, Akdeniz’de yaşayan insanların 54 bin yıl önce tekne üretecek teknolojilere sahip olduklarını ve bu teknolojileri, bu denizin kıyı şeridini keşfetmek amacıyla kullandıklarını varsaymak güç değil.

Grotte Mandrin’de bulunan eserleri üretmek için kullanılan çakmaktaşının çıkarıldığı taş ocaklarından, hem Neandertallerin hem de modern insanların, kazı alanının çevresindeki her yöne doğru yaklaşık çapı 100 km olan bir alanda dolaştığını biliyoruz.

Modern insanlar bu kadar kısa bir zaman diliminde bu kadar geniş ve çeşitli bir arazi sathında bulunan bütün bu taş ocaklarını nasıl öğrendiler? Neandertallerle bilgi alışverişinde bulunabildikleri ya da onlardan rehberlik hizmeti alabildikleri bir ilişkileri mi vardı? Bu, iki grubun birleştiği bir an mıydı?

Mandrin’de sürmekte olan araştırmalarımız, Avrupa’daki en eski atalarımızla ilgili bu ve diğer sorulara ışık tutacak.

*Levant, Akdeniz'in doğu sahillerinde bulunan geniş bir araziyi tanımlamak için kullanılan, sınırları kesin olmayan, coğrafî, tarihî ve kültürel bir adlandırma. Genel olarak tarih süreci içerisinde Toros Dağları’nın güneyinde, Orta Doğu’da bulunan geniş bir alanı belirtir.

Yazının orijinali The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)

(DUVAR)