Yusuf Kaynak

         "Bugünlerde tüm dünyanın ne kadar aptallaştığını hayal bile edemezsin."
                                                      Nikolay Gogol, Ölü Canlar

Gogol 31 Mart 1809da, Ukrayna’da, Mirgorod yakınlarındaki Soroçinski adındaki köyde, orta halli toprak sahibi bir ailenin oğlu olarak dünyaya gelir ve ailesi ona, “Nikolay Vasilyeviç Gogol” adını verir. Çocukluğunu burada bu köy hayatının içinde geçirir. Kazak kültürünün etkisinde kalacaktır, sadece kişiliği değil, zamanla yazdıklarında da bu kültürün etkilerinden de nasibini alacaktır.

Nikolay Gogol, 4 Mart 1852'de Moskova'da öldü, tanınmış bir Rus yazar, fakat Ukrayna kökenlidir. 19. yüzyılın en büyük Rus proza (düzyazının) ilk yazarıydı, ama aynı zamanda şairdir, şiirler de yazdı.

Gogol eskiden Küçük Rusya olarak bilinen ve şimdi de Ukrayna olarak bilinen Rus İmparatorluğun bir parçası olan bölgede büyüdü. Ailesi Poltava eyaletinde küçük bir kasabada yaşıyordu. Nezjin'de gramer okulu okudu. 1828'de bir iş aramak için Saint Petersburg'a gitti. Gogol Ukraynaca ve Rusça şiir yazar ve Ukraynaca amatör bir oyun yazarı olur. On dokuzuncu yüzyılın başlarındaki en solcu Ukraynalı kahramanlardan biri olan ailesi hem Rusça hem de Ukraynaca konuşuyor. Nikolay Gogol çocukken amcasının sinemasında Ukraynaca oyunların oynanmasına yardım etmiş, kendisi Kazakta olabilir.

Gogol'un Ukrayna öykülerinin ilk cildi (Dikankâya Yakın Çiftlikte Akşamlar) 1831'de yayınlandı ve hemen başarılı oldu. 1832'de ikinci cilt, 1835'te Mirgorod adı altında iki ciltlik öykü ve Arabesk adı altında iki farklı cilt yayımlandı. Zamanın Nikolai Polevoy ve Nikolai Nadezhdin gibi Rus editörler ve eleştirmenler yazdı: Nikolai Gogol, Rus değil, Ukraynalı bir yazar olarak tanınıyor ve görüşleri ve eserleri, Rus ve Ukrayna ulusal karakterleri arasındaki farklara ışık tutmak için de kullanıldı. Bu erken dönem oyunların teması ve tarzı, Gogol'un kendisi ve Osnovyanenko ve Vasily Narezhny de dahil olmak üzere çağdaşları ve arkadaşları olan Ukraynalı yazarlar ve oyun yazarlarının eserlerine benzeyen gelecekteki dramasıdır. Gogol'un şarkısı çok daha karmaşıktır ve daha geleneksel değildir.

Bu süre zarfında Nikolay Gogol, Ukrayna tarihine karşı bir tutku geliştirdi ve Kiev Üniversitesi'nin Tarih Bölümü için randevu almaya çalıştı. Rusya'nın eğitim otoriteleri Aleksander Puşkin ve Sergey Uvarov'un desteğine rağmen, ataması bir Kiev bürokratı tarafından Nikolay Gogol'un bu işe yetersiz olduğu gerekçesiyle engellendi. Ukrayna Kazaklarının tarihine dayanan kurgusal hikayesi olan 'Taras Bulba', bu aşamanın onun lehine sonuçlanmış eseridir. Bu süre zarfında, başka bir Ukraynalı tarihçi ve doğa bilimci Mykhaylo Maksymovych ile yakın ve hayati bir dostluk geliştirir ve çokta yarar.

1834-1835 arası Saint Petersburg Üniversitesi'nde Ortaçağ Tarihi profesörü oldu. Başarılı olamadı istifa etti. Gogol bu deneyimi daha sonra hicivli bir hikayede konu etmiştir. 1835'ten sonraki dönemi kendisini tamamen yazmaya adamıştır. Ömrünün sonlarına doğru Avrupa'ya da gitti. Paris'te ve Roma'nın diğer birçok yerinde yaşadı ve hayattan zevk almadı, evlenmedi, depresyona girdi, çok çeşitli hastalıklardan acı çekti. Gogol Şubat 1848'de Hac için Kudüs'e gitti ve orada günahlarından arındı. Çok üzgündü ve Rusya'ya döndü. Sonunda açlıktan komaya girdi. 1852'de Moskova'da öldü.

1829'da 'Hanz Küchelgarten' adlı şiirini Almanca yayımladı. 1831'den ta 1832'ye kadar Gogol, 'Dikankaya Yakın bir Çiftlikte/Köyde Akşamlar' adlı öykü kitabını hazırladı. Neşeli, folklorik kısa öykülerden oluşan bu koleksiyon, Ukrayna'daki çocukluğundan ilham alıyordu. Gogol, Aleksander Puşkin ile 1831'de, birkaç ay sonra Madam Smirnova ile tanıştı. Onlar sayesinde Saint Petersburg'ta edebi salonlarında tanındı. Aleksander Puşkin, Gogol'a 'Müfettiş' ve 'Ölü Canlar' konularını verdi. Gogol edebiyat eleştirmenleri tarafından bir Rus yazar olarak değil bir Ukraynalı olarak tanınıyordu

Gogol, Rus Gerçekçiliğinin/realizminin önemli bir sözcüsü olmuştur. Eserlerinde sıklıkla karşımıza çıkan konulardan Şeytan/İblis olup, görünüşte ve hakikatin zıddıdır. O da Saint Petersburg hakkında kapsamlı yazmıştır. 1836da Müfettiş adlı oyunu yayınlandı. Onu takiben diğer oyunu Evliliği yazdı.

1835'te hem hikâyelerini hem de "Burun" ve "Bir Delinin Günlüğü"ndeki hikayeleri yazdı. Bu hikayeleri de daha sonra Petersburg Hikayeleri adıyla derlendi. Gogol'ün ünlü romanı 'Palto/ Sako' da bu koleksiyonda yer almaktadır. Bu roman hakkında yorum yapan Vladimir Nabokov şunları yazdı: Nikolay Gogol, hiç bitmeyen hikayesi 'Palto/Sako' ile Rusya da üreten en büyük sanatçı oldu, der.

Gogol'ün en önemli eserlerinden biri 1842'de yazdığı ''Ölü Canlar'' (''Dead Souls) adlı romanıdır. Amaç bir üçleme yazmaktı, fakat sadece bir bölüm tamamlandı; Gogol eserinden memnun olmadığı için bir kısmını yaktı, bu yüzden 2.nci kısımdan sadece birkaç parça kaldı. Geçmişteki bu çöküşün pişmanlığını yaşadı. 'Ölü Canlar', ölümünden sonra 'Ölü serfleri (kayıtlardan silinmemiş) adı altında  ustalarla görüşen Çiçikov'u konu eder. Bu yapılanları çok farklı değişik karakterlerle açıklamıştır.

 
Gogol'ün "Ölü Canları''da dünya edebiyatının en başarılı ve trajik/hüzünlü romanlarından biridir. En başarılısı', romanın kahramanı Bay Çiçikov ile birlikte Don Kişot, Anna Karenina ve Madame Bovary ile aynı unutulmuş aynı statüyü/dereceyi elde etmesidir. Ne yazık ki, Gogol eşsiz şaheserini tamamlamakla kalmamış, ondan el çekmiş daha sonra da büyük ölçüde vazgeçmiş kalanı da yakmış.

Gogol, Rusya'da Rus Mahallesi'nin vergi amaçları için vergileri/köylüleri yalnızca üç yılda bir saymak ve beyan etmek zorunda kalması gerçeğinden akıllıca yararlanır. Çiçikov, esas olarak o arada ölen serflerin isimlerinin paraya değiştiğini ve eline geçerse onları ipotek edebileceğini düşünür. ...

Dead Souls/Ölü Canlar, yürek ısıtan bir hikaye olduğu için tekrar tekrar okuyabileceğiniz nadir kitaplardan biri ve kahraman Çiçikov'un aptal bir durumdan başka bir diğerine geçtiği bir hikayedir.

Çiçikov'un görevi sadece birkaç yıldır ölü olupta ama henüz kaydı silinmemiş toprak sahiplerinin ölü çalışanlarını yani ölülerin ruhlarını satın almaktır. Çiçikov'un hiç parası yok ama çoktan ölü olan insaların öldüğünü söylemeyerek yüzlerce insanın onun için çalıştığını söyleyip kendini itibar sahibi gösteriyor. Gogol bir zamanların Rusyasının kölelerin durumunu hicivli bir dille okucuya aktarIyor.

Ölü Ruhlar/Ölü Canlar on dokuzuncu yüzyıl Rus edebiyatıyla ilgilenenler için bir zorunluluktur. Büyük bir mizahla birleştirilmiş, erken dönem Rus gerçekçiliğinin çarpıcı bir örneğidir. N. Gogol, okuyucu, yazar ve hikaye arasındaki ilişki de ilginç bir bakış açısına sahiptir ve kahraman yürürken doğrudan okuyucuya hitap etmekten çekinmez. Gogol, eserinde Rus aristokrasisindeki her türlü iki- yüzlülüğü eleştirir. Kötü adamları, kumarbazları, rüşveti: Rus toprak sahiplerinin her klişesinden gülünç bir şekilde konuşulur ve alay edilir. ''Ölü Canlar'' 19.cnü yüzyılı her durumunu kapsar. Gogol kitabı bir türlü bitiremeden öldü, yani sonunu getiremedi, yazık ama o zamanlar bir çok etken vardı.

Nikolay Gogol Türkiye'nin Yaşar Kemal'idir; Ukrayna'nında Kürdler gibi bir yazgılarının olduğunu düşünüyorum; Gogol aslen Ukrayna''lıdır ama Rus edebiyatçısı olarak bilinir. Yaşar Kemal'de aslen Kürdtür ama Türk yazarı olarak bilinir. Aynı dönemin yazarları değillerse de kaderleri birbirine çok benzer. Halk olarak Ukrayna halkı Rus halkından daha eski bir halktır, fakat Ruslar onları Ukrayna halkı olarak değil Rus olarak görmektedirler. Türkiye'de de Kürdler durumu aynıdır; Kürdler tarihsel ve etnik olarak çok eski bir halk olmalarına rağmen varlıkları Türkler tarafından kabul görmüyor ne yazık.

Yusuf Kaynak, Lahey, 11-03-2022