1919 yılında Ermeni ve Iğdır bölgesinde yaşayan Kürt yerel önderleri arasında karşılıklı yazılan iki mektup tarihsel olarak önemlidir.

Özet olarak Ermeni liderin yazdığı mektupta, Kürtlerin Ermeni eğemenliğini kabul etmeleri istenirken, Iğdır Bölgesi’ndeki yerel Kürt liderleri de bu istemi derhal ve şiddetle reddederler.

Önemli tarihi belge olan bu iki mektubu sunuyorum.

Hamit Bey'in, Ali Merze Bey'in ve Ahmet Haso ve Yusuf Bey'in Huzur-ı âlerine

Zat-ı devletleri ile hüsn-i münasebat meydana getirmek ve bilumum Kürtlerle hali sükünette ve uhuvvette yaşamak bizim en büyük emel ve maksadımızdır. Zat-ı devletlerinizle biz ergeç nihayet dost ve muhib olacağız. Taraf-ı alinizce de aynı gaye ve fikrin takip edilmekte bulunduğuna kaviyyen ümitvarız. Hangi esbab ve hangi avamil bizi ve sizleri yekdiğerimizden uzak bırakıyor. Bugün olmazsa yarın, yarın olmazsa öbür gün muhakkak dost ve kardeş olacağız. Bu uhuvveti ve ahengi bizzat ve kendi reyimizle husule getirsek tarafeynin her suretle müstefid ve memnun kalacağını tasavvur buyurabiliyorsunuz. Bizim gayet alicenap ve asil bildiğimiz Kürt milleti neden dolayı bizimle uzlaşma tarikini tercih edememişlerdir. Şu uhuvveti ve biraderliği temin ve takviye etmek üzere bendeleri senelerden beri kesbetmiş olduğum müşahadat ve tecaribe müsteniden zat-ı devletlerine işbu tezkereyi yazmağa lüzum gördüm. Kürt Beyleri, Kürt aşairi ye Kürt milletiyle götürülecek bu uhuvvet cephemizde müstahdem umum Ermeni zabitanı ve ümerası arzukeş ve amadedir. Bu satırları onlarla icra kılınan meşveret ve mülahazat neticesi olarak zat-ı alilerine hitab ediyorum. Fikir ve nokta-i nazarlarınızı hemen iş'ar buyurunuz. Şeraitinizi bildiriniz. Bendeniz alicenab beyler sizlerin ve aşairinizin kaffe-i mutalebatım Ermeni hükümeti namına temin edebileceğimi, arz ediyorum. Sizlerin arzu buyurduğunuz menatık ve mahallerde yaşamanızı ve sizlerce icab edecek her türlü suhuletin ibrazını keza temin ve taahhüt eylerim. Kürtlerle Ermeniler hiçbir zaman birbirlerinden uzak ve soğuk kalmayacaklardır. İşte bu maruzatı cidden nazar-ı itibara alıp bir an evvel görüşmek ve mübadele-i efkärda bulunmak üzere münasip bir vaktin ve münasip bir mevkiin zat-ı devletlerince tayin ve bize tebliğini istirham eder ve kemal-i samimiyetle ellerinden şikarım devletlü Hamit Bey, Ali Merze Bey, Ahmet Haso Bey ve Yusuf Bey Hazretleri. 30 Ağustos 1919

Dost ve muhibbiniz Haçadur Ağa

KÜRTLERİN CEVABI

Baron Haçadur Ağa

Mektubunuzu aldım. Ermenilerin agûş-ı İslamiyette реk mes'udane idame-i hayat ettikleri sırada bile yine makasid-i asliyeleri ‘gerçek amaçları) uğrunda hafi (gizli) ve celi (açık) her türlü fenalığı ikadan geri durmamışlar ve ezcümle bu harpte cepheden müsellahan (silahlarıyla) firarla Rus ordularına iltihak etmişlerdir. Bunu inkar edemezsiniz. Binaenaleyh ihanetleri tamamen ve gaye-i maksadları zahiren anlaşılan Ermenilerle İslam Kürt milleti meyanelerinde uzlaşmak imkânı kalmamıştır. Ve beş seneden beri İslamiyeti mahvetmeye fırsat buldukça nüfus-ı İslamiyeyi şiar-ı insaniyete mugayir (aykırı) bir tarzda balta ve süngülerle katl ve muhadderat-ı Osmaniyeye tecavüz etmeyi mübah gören Ermenilerle Kürt milleti bir araya gelemez. Ermenilerin on misline faik (üstün) olan Kürt milleti Ermeni himayesine girmez ve girmesi imkansızdır. Evet; biz de kan dökülmesine taraftar değiliz. Fakat cümle-i amaliniz olan nüfus-ı İslämiyenin tenkisi yolundaki azim ve harekâtınızı var kuvvetimizle men edeceğiz. Siz Ermeniler böyle vahşiyane İsläm nüfusunu katletmekle ihraz-ı ekseriyet edemezsiniz çoğunluk sağlayamazsınız). Böylelikle icra-yı hükümet de hiç edemezsiniz. Bizim sizinle hal-i sükünette yaşamamız şerait-i atiyeye (gelecekteki şartlara) bağlıdır.

1 — Sülhün takarrürüne (barışın sağlanmasına) değin Ermenilerin Aras nehrinin arkasma yani öbür tarahna geçmelidir.

2 — Iğdır havalisini tahliye ve Kürt milletine terk eylemelidir.

3 — Netice-i sulha kadar hiçbir Ermeni sudan geçmeyecektir. Arzularıyla bu havalide kalacak yerli Ermeniler bizim teşkilat ve emrimize itaat edecektir.

4 — Ermeniler içimizde kat'iyyen silah taşımaya selähiyeti olmayacaktır. Ve Ermeni askeri sülhün neticesine kadar bu havaliye gönderilmeyecektir.

5 — Aras nehrinin arka cihetinde yani Ermeniler içinde kalan İslam kardeşlerimizin hukuku, canı, malı mahfuz kalacaktır.

6 — Bu şerait kabul ve icra kılmdığı takdirde tarafeyn taarruz ve tecavüz etmeyecek ve sulhe intizar eyleyecektir.

İşte Haçadur Ağa! Nokta-i nazarımız (görüşümüz) ve şeraitimiz (şartlarımız) altı maddeden ibarettir. Kabul olunduğu takdirde naire-i harp itfa olunacak (savaş ateşi söndürülecek) aksi halde tevessü ederek İsläm milleti ribka-i esaretinizden kurtulmak çarelerine tevessül ve Cenab-ı Haktan nusreti tazarru eyleyecektir. Bu vesile ile mukabeleten ellerinizi sıkarım Haçadur Ağa cenapları. 4 Eylül 1335

Aşiret Rüesasmdan Hamit Bey

Bu dahi Ali Merze Bey

Bu dahi Ahmet Haso Ağa

Bu dahi Yusuf Ağa

Kaynak: Kâzım Karabekir, İstiklal Harbimiz Azerbaycan Respublikası Prezidentinin İller İdarəsi PREZIDENT KİTABXANASI İSTANBUL c.I s. 398, 399, 400