Vecdi Erbay  [email protected]

Rast Tiyatrosu Sanat Yönetmeni Celil Toksöz, Giacomo Puccini’nin “Tosca” adlı operasını Kürtçe sahnelemeye hazırlanıyor. Prömiyerini Amsterdam’da yapacak olan oyun için Toksöz, “Tosca’yı mutlaka en arzu ettiği sahnede, Diyarbakır’da seyircisiyle buluşturacağız” dedi

Rast Tiyatrosu’nun sanat yönetmeni Celil Toksöz ile geçen yıl geldiği Diyarbakır’da söyleşi yapmıştık. Yıllardır Hollanda’da, Amsterdam’da yaşayan ve tiyatro yapan Toksöz, Amed Şehir Tiyatrosu (AŞT) ile “Keçelok” adlı çocuk oyununu sahnelemeye hazırlanıyordu. “Keçelok” Diyarbakır’da sahnelediği ilk oyun değildi elbette. Daha önce, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’ne kayyım atanmadan önce, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatrosu ile “Hamlet” oyununu sahnelemişti. Kürtçe “Hamlet” beğeni toplamıştı ve dönemin Kültür Bakanı’nın katkılarıyla Türkiye’nin başka illerinde de sahnelenmişti.

Geçen yıl Celil Toksöz ile söyleşi yaparken şehirdeki bütün belediyeler kayyım tarafından yönetiliyordu ve yerel seçimlere aylar vardı. Toksöz, aklındaki projeyi o zaman şu sözlerle anlatmıştı: “Aklımda Diyarbakır’da Kürtçe bir opera sahnelemek var ama bunun için maddi manevi destek lazım. Kayyım olmasa belediyelerin katkısıyla bunu yapabilirdik.”

Aradan aylar geçti. Seçimler yapıldı ve hem seçime AK Parti’den Diyarbakır’dan Büyükşehir Belediyesine aday olan kayyım hem de kayyım uygulaması büyük kaybetti. Ancak bilindiği gibi yaklaşık üç ay sonra İçişleri Bakanlığı tarafından Büyükşehir Belediyesi’ne yeniden kayyım atandı.Üç aylık süre içinde Celil Toksöz, Büyükşehir Belediyesi Kültür Dairesi ile görüşmeler gerçekleştirmiş ve sahnelemeyi düşündüğü opera için olur almıştı. Belediyeye kayyım atanınca proje hazırlıkları için çalışmaların Diyarbakır’da sürdürülmesi mümkün olmadı. Buna rağmen Toksöz ve AŞT, projeyi durdurmadılar. İstanbul’da Teatra Jiyana Nû’nun sağladığı olanaklarla çalışmaya başladılar.

TOKSÖZ’ÜN KÜRTÇE OPERA HAYALİ

Maddi manevi destek yetersiz olsa da Ekim ayında Giacomo Puccini’nin “Tosca” adlı operasını sahnelemeye hazırlanan Toksöz, kendisi için Kürtçe opera hazırlamanın önemini şöyle anlattı: “Benim için tiyatro yapabilmek çok önemli. Tabii bunu daha özel kılan konuşamadığım ana dilimde yapabilmek. Uzun yıllar, yaşadığım zaman dilimleri arasında bunun çok acısını çektim. Kürtçe ‘Hamlet’ bir nebze bu yaraya merhem oldu. Şimdi yine aynı çapta bir dünya klasiği yapma çalışmaları çok heyecan verici. Opera, tiyatro ve dansa kıyasla çok daha yeni bir sahne sanatıdır. Sesin, müziğin ve rol yapmanın birleştiği en yüksek seviyedir. Günümüzde çok hızlı bir şekilde elitleşti ve ‘seçkin’ bir hale geldi. Giacomo Puccini operaya halk operası öğeleri katmış, seçtiği konu, karakterler ve müzik disiplinlerini biraz daha gerçekçi, günlük yaşamdan alışık olduğumuz konularla ele almıştır. Yani bize daha yakın. Bizim bu çalışmamıza da bir halk operası diyebiliriz. Kürt dilinin bu tarza yabancılık çekeceğini sanmıyorum. Ayrıca oyuna bir de ‘Dengbêj’ katarak, sahnede müzikli anlatımın bizdeki haliyle buluşmasını sağlıyoruz. Evet, Kürtçe opera yapmak, sanatsal kaygılar ve hayallerim açısından benim için çok önemli.

KAYYIM GELDİ, PROJE İPTAL OLDU

Toksöz, kayyımdan önce Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi ile yapılan görüşmeler hakkında, “Kayyım öncesi Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür Dairesi ‘Tosca’yı sanat programına alıp bize maddi ve manevi destek sunacağını söyledi. Böylesine yeni ve heyecan verici bir projede ortak çalışacağımız için memnuniyetlerini belirttiler” bilgisini verdi.

Kayyımla hiçbir temaslarının olmadığını vurgulayan Toksöz, operaya sağlanacak desteğin iptal edildiğine dair belediyeden herhangi bir bilginin kendilerine ulaşmadığını, “Ulaşmadı. Ulaşamadı. Çünkü belediyenin kendisi iptal edilmişti” sözleriyle dile getirdi.

Projelerine desteğin iptal edildiği yönünde kendilerine bir bilgi ulaşmamış olsa da kayyımın kendisinden önceki projelerin tamamını iptal ettirdiği biliniyor.

TEATRA JİYANA NÛ’NUN YÜREĞİ

AŞT oyuncuları Diyarbakır’da yaşıyor. Provalar için İstanbul’a gelmeleri zor olmadı mı? Toksöz, bu sorunu çözmek için buldukları yöntemi şöyle anlattı: “An itibari ile Amed Şehir Tiyatrosu ve Teatra Jiyana Nû ile ortak çalışıyoruz. Evet, zor bir dönem yaşadık. Oyuncu ve müzisyenlerin bazıları Diyarbakır’daki sorumluluklarından dolayı İstanbul’a gelemediler. İstanbul’dan yeni arkadaşlar bulup provalara başladık.”

Teatra Jiyana Nû’ya katkıları için teşekkür eden Toksöz, “Teatra Jiyana Nû’nun küçük bir salonu ama büyük bir yürekleri var. Bize her türlü kolaylığı sağladılar ve önümüzdeki günlerde daha büyük bir sahneye geçmemiz için yeni bir yer ayarladılar” dedi.

 TOSCA, ZALİMİN ZULMÜ VARSA…

Toksöz’e “Neden Puccini, neden Tosca? Bu operanın senin için anlamı nedir? diye sormamak olmazdı. Toksöz, “Tosca”nın kendisi için ne anlama geldiğini şu sözlerle ifade etti:

“Tosca, bir müzik şöleni. Tosca, şahane bir sanat eseri. Tosca, sevdası uğruna ölüme gidenlerin şarkısı. Tosca, aşkın ve özgürlüğün zalimliğe karşı duruşu. Tosca, eldeki gücün sonsuz olanaklarının kötülüğe evrilmesi. Tosca, zalimin zulmü varsa mazlumun isyanı var. Tosca, bir dolunay. Bu kadar ‘Neden’ bir yönetmenin bu oyunu sahnelemesi için yeterlidir sanırım.”

TOSCA’YI GÜLSEVEN MEDAR CANLANDIRACAK

Toksöz, Tosca’nın sahnelenmesine katkıda bulunan isimleri ise şöyle sıraladı: “En azından işin artistik boyutu bölümünde çok şanlıyım. Çok iyi bir ekibimiz var. Oyunu değerli arkadaşım, Kawa Nemir Kürtçeye çevirdi. Hollanda’nın tanınmış görsel sanatçısı Eylem Aladoğan da dekorları yaptı. Sanat danışmanımız Serdar Geren.”

Toksöz, Tosca rolünü daha önce “Dilek Bir Halk Operası” ve “Hamlet” oyunlarında birlikte çalıştığı Gülseven Medar’a vermiş. Ayrıca Cavaradossi’yi Dodan Özer ve Baron Scarpia’yı Ali Tekbaş canlandıracak.

Operanın bestecisi Ardaşes Agoşyan. Gomidas’ın 150. yılına ithaf ettiği bu opera için köklerini Antik Mezopotamya’dan alan, doğaçlama merkezli, yeni bir form yarattı. Puccini operaya İtalyan halk müziği ögelerini nasıl kattıysa, Agoşyan da Tosca’ya bizim müziğimizin ögelerini katıyor.

AMSTERDAM, SONUNDA DİYARBAKIR

Toksöz, oyunun prömiyerinin 25 ve 26 Ekim’de Amsterdam Statschouwburg’da gerçekleşeceği bilgisini de paylaşıyor. Sonra Hollanda turnesine çıkacaklar. Hollanda dönüşü oyunu Türkiye’de çeşitli şehirlerde sahnelemeyi tasarlıyorlar. Toksöz, “Ve Tosca’yı mutlaka en arzu ettiği sahnede, Diyarbakır’da seyircisiyle buluşturacağız” diyor.

Bu yazı ilk olarak Gazete Duvar’da yayınlanmıştır.