Kürtçe’nin Kirmanckî (Zazakî) lehçesinin modern dönem yazın ve yayın hayatı 1963 yılında çıkarılan Roja Newe gazetesi ile başlıyor. Roja Newe 1963’de Kürtçe (Kurmancî û Kirmanckî) ve Türkçe olarak ve tek sayı çıkmış bir yayın. Gazetede Kirmanckî ile ilgili birkaç yazının olması nedeniyle Kirmackî modern dönem yazın ve yayın hayatı bu gazete ile sembolik olarak başlatılıyor.

Roja Newe gazetesinin varlığı bilinmesine rağmen, gazetenin nerede olduğu bilinmemekteydi. Kirmanckî ile ilgili çalışmalar yürüten Kürdolog Mutlu Can Roja Newe’ye ulaşıp bu gazeteyi kamuoyuna kazandırdı. Mutlu Can ile Roja Newe ve gazeteye nasıl ulaştığı hakkında BasNews okuyucuları için konuştuk.

1963'de yayınlanan gazete

Kürdolog Mutlu Can Roja Newe’ye nasıl ulaştığı hakkında BasNews’e şöyle konuştu:” Türkiye Cumhuriyetin kuruluşundan 1970’li yılların başına dek süren Kürtçenin (Kurmancî-Kirmanckî) karanlık döneminde çıkmış üç-dört periyodikten -ki onlar da Kürtçe-Türkçe çıkmış- biri de Roja Newe’dir. Bu gazete özellikle de Kürtçenin Kirmanckî (Zazakî) lehçesi için önemli bir yayın.  Zira bugün elimizdeki bilgilere göre Türkiye’de yayımlanmış ilk Kırmanckî metinlere bu gazetede rastlıyoruz. Dolayısıyla 1963 yılı ve Roja Newe modern dönem Kirmanckî yazımının sembolik başlangıç noktasını teşkil ederler.  Sembolik çünkü Kirmanckî’nin yeri yalnızca iki kısa metinden ibarettir. Bunlar “Maceraî Silêmonî Gince”  başlığını taşıyan bir halk hikâyesi ile Çewlîg (Bingöl) yöresinden derlenen “Xano Hecî adlı anonim bir govend (halay)  parçasıdır. Her ikisi de gazetenin 4. sayfasında yayımlanmış. 

Bunun yanı sıra ilginç bir detay da gazetenin isminin Kirmanckî olması; “Roja Newe” yani Kurmancî lehçesiyle “Roja Nû” ya da Türkçesiyle Yeni Gün. Kirmanckî bir isimle yayımlanan ilk gazete ve süreli yayın olduğunu söyleyebiliriz. Yine gazetede Kurmancî lehçesiyle yazılmış gramer ve halk edebiyatı konulu yazılar ile son sayfada “Türkçe-Kurmancî Lehçesi-Zazaca Lehçesi”  şeklinde alt sütun başlıkları olan Kürtçe Kelimeler Listesi adlı bölüm dikkat çekici. Bana kalırsa Kürt periyodiklerinde yayımlanan ilk sözlükçe örneklerinden olan bu liste aynı zamanda günümüzde marjinal bir çevre tarafından yapılan “Kırmancca (Zazaca) Kürtçenin lehçesi değildir.” propagandasına karşı dolaylı bir tarihi gönderme olarak da görülebilir.”

“Roja Newe’nin yalnızca bir sayısı çıktı”

Can konuşmasında Roja Newe hakkında şu bilgileri de aktarıyor:” Özce gazete hakkında birkaç bilgi daha vereyim. Roja Newe’nin yalnızca bir sayısı çıkıyor. Bilebildiğimiz kadarıyla sahibi ve mesul müdürü hakkında davalar açılıyor ve bu davalardan ceza aldıklarından dolayı gazetenin yayınını sürdürme imkânı kalmıyor. Gazeteyi kimin çıkardığını sorarsanız? Doğan Kılıç Şıhhesananlı (soy ismi çoğunlukla Hasananlı şeklinde geçer)  isimli Erzincan doğumlu (Dêrsim kökenli) bir Kırmanc/Zaza Kürt aydını ve milliyetçisi çıkarıyor.  İsmi gazetenin 8. sayfasında bulunan künyede sahibi olarak geçer. Edindiğim bilgilere göre 1975’te siyasi mülteci olarak Norveç’e yerleşen Şıhhesenanlı 2004 ya da 2005 yılında Romanya’da vefatının ardından Norveç’te defnedilir.”

“ Roja Newe’ye ulaşmak benim için heyecan vericiydi”

“Roja Newe’ye ulaşmak sizin için zor oldu mu?” sorusuna Can şu şekilde cevap veriyor:” Ben kendim Roja Newe’nin varlığından birkaç yıl önce incelediğim ve saygıdeğer hocam Malmîsanij ile Mahmud Lewendi’nin ortak çalışması olan Li Kurdistana Bakur û Li Tirkiyê Rojnamegeriya Kurdî adlı kitap sayesinde haberdar oldum. Bu kitapta gazete hakkında genel bilgilerin yanı sıra ilk sayfasının resmi de bulunmaktadır. Ancak peşine düşmem tez çalışmam olan Bîblîyografyaya Kırmanckî/Zazakî 1963-2017 adlı kitabı hazırladığım dönemde başladı.  Kimisi birebir kendim taramak suretiyle yurt içinde, Türkiye ve Avrupa’da bulunan birçok Kürt kurum, hareket ve şahsiyete ait arşiv ve kütüphaneden araştırdım ancak bir türlü bulamadım. Daha önce kimsenin aklına geldi mi, geldiyse peşine düştü mü? bilmem ama dedim ki sonuçta Türkiye’de yayımlanmış her yasal yayından bir nüsha Milli Kütüphane'ye (Ankara) gönderilir ve burada arşivlenir. Bu gazete de yasal prosedüre göre çıktığına göre niçin orda olmasın? ama yine de malum konu Kürtler ve Kürt dilinin geçmişine ait bir kaynak, belge vs. olunca resmi kurumlardan çok da umutlu olamıyor insan. Nihayet 19 Şubat 2019’da burada bir nüshasının olduğu kaydını gördüm ve sonrasında onu elime alarak inceledim. Doğrusu çok da heyecan vericiydibenim açımdan.” 

Gazete, merak edenler için kamuoyu ile paylaşıldı

Kürdolog Mutlu Can, Roja Newe’ye merak edenlerin, okuyucuların nasıl ulaşabileceği konusunda da şu bilgileri veriyor:” Bulduğum nüshanın orijin ebadına uygun şekilde hem siyah-beyaz hem de renkli olmak üzere 2 fotokopisini çektirdim. O güne kadar ulaşamadığımız gazetenin dünyanın her tarafındaki Kürtlere özellikle de araştırmacı ve akademik ölçekte çalışan Kürtlere ulaşmasını istediğim için scanner (taratarak) arşivakurd. org’da yayınlamak üzere sitesinin sahibi sayın Rıfat Sefalı’ya maille yolladım. O da sağolsun bir gün sonra sitede yayınladı.

Gazetenin dijital (pdf) formatına şu linkten ulaşmak mümkün: http://www.arsivakurd.org/index.php/rojname/90-rojname/4968-roja-newe " 

Doğan Kılıç Şıhhesenanlı’nın Alexander Bertelsen mahlasıyla Norveçce yazdığı ve 1986’da yayımladığı Fange i Ankara (Ankara’daki Esir) adlı kitap. (Ankara’da gözaltına alınıp tutuklandığı dönemi anlattığı kitabın kapağında yer alan fotoğrafta kendisi görülüyor.)

(BasNews)