Uluslararası Af Örgütü bugün bir açıklama yayımlayarak, uluslararası toplumun İran yetkililerinden, güvenlik güçlerinin Mayıs 2022’de İran’ın güneybatısında protestoculara uyguladığı amansız şiddet ve sorumluların cezasız bırakılması nedeniyle hesap sorması gerektiğini belirtti.
“Çekinmeden ateş açıyorlar”: İran’ın Mayıs 2022 protestolarına yönelik askerileşen müdahalesi " başlıklı yeni araştırma brifingi, İran güvenlik güçlerinin Mayıs 2022’de, artan gıda fiyatları ve bir binanın çökmesi sonucunda meydana gelen can kayıplarına karşı düzenlenen, ağırlıklı olarak barışçıl protestolara karşı hukuka aykırı şekilde atış mühimmatı ve ufak saçmalar ateşlediğini belgeliyor.
Uluslararası Af Örgütü, üç kişinin protestolarla bağlantılı olarak öldürüldüğünü doğruladı ve protestocular ve çocuklar dahil protestoları izleyen kişilerde tekrarlayan biçimde, işkence kapsamına giren saçma yaralanmaları olduğunu belgeledi. Yetkililer, insanların birbiriyle haberleşmesini engellemek ve kendi suçlarını gizlemek için internet ve mobil ağlara erişimi kesti.
Uluslararası Af Örgütü Orta Doğu ve Kuzey Afrika Direktör Yardımcısı Diana Eltahawy konu hakkındaki açıklamasında, “Mayıs ayında, İran’ın güneybatısındaki şehirlerde insanlar, artan gıda fiyatlarını protesto etmek ve bir binanın çökmesi sonucunda hayatını kaybeden kişiler için adalet talep etmek amacıyla sokaklara çıktı.
Yetkililerin askerileşmiş müdahalesi bir kez daha, insan hayatının kutsallığını ve güç ve ateşli silah kullanımı hakkındaki uluslararası yasal standartları hiçe saydıklarını gösterdi” dedi.
Uluslararası Af Örgütü, yetkililerin hukuka aykırı güç kullanımını araştırmak için çok sayıda video kaydını, resmi açıklamaları ve devlete bağlı basında çıkan haberleri gözden geçirdi ve inceledi, etkilenen kişiler ve topluluklarla temas kuran insan hakları savunucularıyla ve gazetecilerle görüştü.
Hukuka aykırı güç kullanımı ve belgelenen ölümler
Uluslararası Af Örgütü, İran güvenlik güçlerinin, Mayıs başında İran’ın güneybatısındaki Huzistan eyalatinde artan gıda fiyatlarına karşı başlayan ve 12-17 Mayıs arasında Çaharmahal ve Bahtiyari eyaletine yayılan protestoları bastırmak için hukuka uygunluk, gereklilik ve orantılılık ilkelerini tamamıyla hiçe saydığını tespit etti.
Uluslararası Af Örgütü’nün Kanıt İnceleme Laboratuvarı tarafından incelenen görsel ve işitsel kanıtlar, güvenlik güçlerinin protestolar sırasında birçok kez, atış mühimmatı ve saçmalarla dolu silahlar ateşlediğini gösteriyor.
14-17 Mayıs arasında Çaharmahal ve Bahtiyari eyaletindeki protestolar kapsamında en az üç kişi; Behruz Eslami, Cemşit Muhtari ve Sedat Hadipur öldürüldü. Bir diğer kişi, Hamid Kasımpur 13 Mayıs’ta ağır yaralandı ve bölgede yaşayan bir kişi Kasımpur’un kısa bir süre sonra öldüğünü bildirdi. Ancak Uluslararası Af Örgütü bu konuda destekleyici bir bilgi edinemedi. Ayrıca, bir milletvekili 15 Mayıs’ta, Huzistan eyaletinde ismi verilmeyen bir kişinin, artan gıda fiyatlarına karşı düzenlenen protestolarla bağlantılı olarak öldüğünü açıkladı.
Protestocuların küçük bir kısmı taş atma, kundaklama ve çevreye zarar verme eylemlerinde bulunduğu halde, güvenlik güçleri gereksiz veya aşırı güçle yanıt vererek, barışçıl toplanma ve ifade özgürlüğü haklarını kullanırken barışçıl kalan protestocuların büyük çoğunluğunu engelledi.
Uluslararası Af Örgütü’nün incelediği video görüntülerinin hiçbirinde protestocular, güvenlik güçlerine veya başkalarına karşı olası bir ölüm veya ağır yaralama tehdidi oluşturmuyordu. Halbuki bu, uluslararası standartlara göre öldürücü güç kullanımı için gerekli eşiktir.
23-31 Mayıs 2022 arasında Huzistan eyaletindeki Abadan şehrinde, inşaatı tamamlanmamış bir binanın çökmesi sonucunda onlarca kişinin hayatını kaybetmesine karşı düzenlenen yaygın protestolarda yetkililer, protestolar barışçıl nitelikte olduğu için tamamen hukuka aykırı bir şekilde güç kullandı.
Protestolara müdahale kapsamında güvenlik güçleri, matemli protestocu kalabalıklara karşı yivsiz tüfekler ateşledi. Uluslararası Af Örgütü’nün incelediği en az bir videoda, muhtemelen atış mühimmatının boşaltılması nedeniyle çıkan silah sesleri duyuluyor.
İşkence ve diğer türde kötü muamele
Güvenlik güçleri, her iki nedenle gerçekleştirilen protestolarda hukuka aykırı olarak saçmalar ateşledi ve protestocuları ve izleyen kişileri yaraladı.
Uluslararası Af Örgütü’nün incelediği videolar, yaralananların sırtları, kalçaları, bacakları ve/veya kafalarında saçma yaralanması sonucu oluşan tipik izleri gösteriyor.
Yivsiz av tüfeklerinde kullanılan küçük boyutlu saçmalar doğası gereği gelişigüzeldir ve meşru hedeflerin başarılmasında daima gereksiz ve aşırı düzeyde zarara sebep olacak şekilde tasarlanmıştır. Kullanımları, işkence ve diğer türde kötü muamele yasağını ihlal eder.
İncelenen görüntüler aynı zamanda güvenlik güçlerinin bir kadını ve zapt edilmiş bir erkeği dövdüğünü ve barışçıl protestocuları dağıtmak için göz yaşartıcı gaz ve tazyikli su kullandığını gösteriyor.
İran yetkililerinin Mayıs 2022 protestolarına karşı uygulanan baskılar kapsamındaki hukuka aykırı güç kullanımı, son yıllarda protestolara yönelik polis faaliyetlerinin gitgide askerileştiğini gösteriyor. Bu durum, Aralık 2017’den bu yana çocukların da aralarında bulunduğu yüzlerce protestocunun ve izleyen kişinin öldürülmesi, binlercesinin ise yaralanmasına yol açtı.
Güvenlik güçleri tarafından yapılan yargısız infazlar ve diğer hukuka aykırı öldürmeler dahil olmak üzere uluslararası hukuk suçları ve diğer ciddi insan hakları ihlallerinin soruşturulmadığı ve cezalandırılmadığı İran’da sistemsel cezasızlık krizi bu durumu körüklüyor.
Uluslararası Af Örgütü, BM İran Özel Raportörü’nün, ülke içinde hesap sorma koşullarının bulunmaması göz önüne alındığında, uluslararası toplumun “kaygı verici derecede yüksek sayıdaki ölümlere ve yaralanmalara” müdahale etmesi ve “hesap verebilirliği sağlamaktaki önemli rolünü” yerine getirmesi gerektiği yönündeki kanaatini paylaştı.