Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Başkanı Robert Ragnar Spano'nun 3-4 Eylül tarihlerinde Türkiye'ye yapacağı ziyaret öncesinde tartışma yarattı.
Ankara'daki temaslarında Adalet Bakanı Abdülhamit Gül ile görüşmesi planlanan Spano'nun İstanbul'daki programında ise İstanbul Üniversitesi'nden fahri doktora ünvanı alacağı törene katılması bekleniyor. Ziyareti öncesinde Spano'ya çağrı yapan akademisyen ve gazeteciler, AİHM başkanından Türkiye'deki adil yargılanma, AİHM kararlarının uygulanması, ifade özgürlüğü gibi konuları gündeme getirmesini talep ederken, İstanbul Üniversitesi'nden fahri doktora ünvanı alacak olmasını eleştirdi.
AİHM'nin 2019 istatistiklerine göre Rusya'dan sonra hakkında en çok dava başvurusu olan ülke Türkiye. Bunun yanı sıra cezaevinde bulunan iş insanı Osman Kavala ve HDP eski Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş'a ilişkin verdiği karar hakkında olduğu gibi, Türkiye AİHM'nin pek çok kararını uygulamıyor.
Eski AİHM yargıçlarından Rıza Türmen, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda "AİHM’in yeni başkanı, Türkiye’deki insan hakları ihlallerini, keyfi ve siyasi tutuklamaları, yargı bağımsızlığı sorunlarını söz konusu edecek mi, AİHM kararlarının neden uygulanmadığını sorgulayarak 'Bu ne biçim hukuk devleti' diyecek mi?" sorusunu yöneltti.
Eski AİHM Yargıcı Rıza Türmen T24’te yayımlanan yazısında şu ifadeleri kullandı:
“Spano, bir avukatın, Ebru Timtik’in, adil yargılanmak için açlık grevine girerek yaşamına son vermesinin hemen ertesinde Türkiye’ye geliyor. Başka bir avukatın, Aytaç Ünsal’ın açlık grevi ise sürmekte. Spano, görüşeceği yetkililere bu konuyu açıp, “Ülkenizde hukukçular adil yargılanma hakkına sahip olmak için yaşamlarına son veriyorlar. Adil yargılanma konusunda böylesine ağır bir sorun var demek ki. Sorun yargının bağımsız olmamasından mı kaynaklanıyor acaba” diye sorabilecek mi? Yoksa, “Bunlar netameli konular, ziyaretin havasını bozar. Hiç girmeyeyim daha iyi” diye mi düşünecek? Sn. Spano “Osman Kavala, yaklaşık üç yıldır tutuklu. Kendisini susturmak için keyfi ve siyasal nedenlerle tutuklandığını ve derhal serbest bırakılmasını öngören AİHM’in kesinleşmiş kararı var. Ama uygulamıyorsunuz. Uygulamamak için yeni suçlar icat edip tutuklamayı sürdürüyorsunuz. Bu ne biçim hukuk devleti? Aynı şekilde Selahattin Demirtaş kararı. Daire kararı Demirtaş’ın siyasal nedenlerle tutuklandığını ve derhal serbest bırakılması gerektiği yönünde. Bu karar da uygulanmadı. Şimdi Büyük Daire kararını bekliyoruz. Büyük Daire’den de aynı yönde karar çıkarsa uygulayacak mısınız? Yoksa, ‘Demirtaş başka bir suçtan mahkûm oldu, artık tutuklu değil, hükümlü’ mü diyeceksiniz? AİHM’in kişi özgürlüğüne ilişkin kararlarını uygulamamak için yeni bir yöntem bulmuşa benziyorsunuz. Hemen başka bir suçtan tutukluyor ya da mahkûm ediyorsunuz. Böylece, AİHM’in verdiği kararların arkasından dolanıyorsunuz. Bu kabul edilemez” diyecek mi? Sn. Spano yetkililerle yaptığı görüşmelerde ifade özgürlüğüne değinecek mi?”
Sınır Tanımayan Gazeteciler'den tepki
Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütü Türkiye temsilcisi Erol Önderoğlu da Twitter'da Spano'nun ziyaretini işaret ederek "Dileriz ki ziyareti, AİHM’in Türkiye’de son 5 yıllık “tarafsızlık” sorununu ağırlaştırmaz; ileriye dönük olarak ihlalleri meşrulaştıracağına dair endişeleri haklı çıkarmaz" açıklamasını yaptı. RSF'den Önderoğlu, İngilizce yaptığı paylaşımda da Spano'nun İstanbul Üniversitesi'nden fahri doktora ünvanı alacak olmasını eleştirdi.
"Akademisyenleri keyfi olarak işten çıkartan bir üniversiteden fahri doktora ünvanı kabul etmek, kuşkusuz ülkelerin AB değerlerini hayata geçirmelerini sağlamanın yolu değildir" ifadesini kullanan Önderoğlu, "AİHM başkanınından güçlü bağımsız bir duruş bekliyoruz" dedi.
Mehmet Altan'dan açık mektup
Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile İstanbul Üniversitesi'ndeki 30 yıldır sürdürdüğü görevinden ihraç edilen akademisyen ve gazeteci Mehmet Altan da Spano'ya açık bir mektup yazarak İstanbul Üniversitesi'den fahri doktora ünvanı alacak olmasını eleştirdi. Mektubunda, darbe girişimi davasında beraat ettiğine işaret eden Altan, "Kesinleşmiş beraat, Anayasa Mahkemesi'nin ve AİHM'nin hak ihlalleri kararlarına karşın, ben sizin fahri doktora alacağınız üniversiteme dönebilmiş değilim" ifadesini kullandı.
"Beni ve pek çok akademisyeni ihraç edenler ile size fahrî doktora verecek olanlar aynı kişiler" diyen Altan mektubunda "Doktora alacağınız üniversite, benim gibi KHK ile atılan akademisyenlerin davalarında “davalı kurum” olarak yer almaktadır" ifadesine yer verdi. "Bu davalar hâlen devam ediyor ve pek muhtemeldir ki sizin başkanı olduğunuz AİHM önüne de gelecektir" sözlerine yer veren Altan, Spano'ya hitaben "Ancak siz o süreçte İstanbul Üniversitesi’nden fahrî doktora diploması almış bir Yargıç olacaksınız" dedi.
"Silivri’ye gelin"
Mehmet Altan ile kardeşi yazar Ahmet Altan’ın avukatı Figen Çalıkuşu da sosyal medyadan yayımladığı mesajında, şunları kaydetti:
“Hiçbir AİHM Başkanı, Türkiye’ye Adalet Bakanlığı davetlisi olarak resmî ziyarette bulunmadı. Robert Spano’nun AİHM Başkanı sıfatıyla, Adalet Bakanlığı davetlisi olarak Türkiye’ye ziyareti bir ilk. Bu ziyaret, rutin bir protokol ziyareti olarak sıradanlaştırılamaz. Çünkü Türkiye bireysel başvurular ile AİHM önünde en çok dosyası olan 2.ülke. Bu ne demek; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesin’de teminat altına alınan hak ihlallerinde başı çeken ülke demek . Robert Spano’nun, hukuk ve adalet talebinin koyulaşarak arttığı bu dönemde yaptığı ziyarette, savunma dahi almadan yüzlerce akademisyeni ihraç eden İstanbul Üniversitesi’nden fahri doktora da alacak olması, AİHM’de hak arayan binlerce başvurucu için endişe kaynağı olacaktır. AİHM’e Başvuru sahiplerinden birisi de Ahmet Altan’ın avukatı sıfatıyla benim. Robert Spano’nun daha önce başkanlığını yaptığı daire tarafından verilen öncelik kararına rağmen 4 yıldır başvurunun görüşülmesini bekliyoruz. Hazır olduğu halde AİHM’de aşırı bir zorlama ile Ahmet Altan başvurusunun görüşülmesinin engellendiği ve mümkünse alternatifli bir karar alınması yolunda ısrar olduğu bilinmektedir. AİHM Bşk. Robert Spano,’ya, yazdığı yazılar sebebiyle, cezaevinde tutulan, eserleri 23 ülkede yayınlanan, dünyanın tek tutuklu romancısı 70 yaşında Ahmet Altan’ın, hak aramasının, başkanı olduğu AİHM’de engellendiği bir ülkeyi ziyaret ettiğini hatırlatmak isterim. Bu koşullarda binlerce bireysel başvuruda davaların tarafı Adalet Bakanlığı davetini kabul ederek, Türkiye’ye gelecek olan AİHM Başkanı Robert Spano’yu davanın diğer tarafı olarak ben de müvekkilim Ahmet Altan’ı ziyaret etmek üzere Silivri Cezaevi'ne davet ediyorum.”
İHD’den tepki
İnsan Hakları Derneği de Spano’ya yönelik kaleme aldığı mektupta, Venedik Komisyonu tarafından Türkiye’deki hak ihlallerine dair hazırlanan rapora vurgu yaptı. Mektupta, AİHM’in Osman Kavala ve HDP eski Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş’a ilişkin verdiği karara işaret edilerek, “Türkiye’de yargının siyasi vesayet altına alınmasının açık örneklerini teşkil etmektedir” denildi. Mektupta şöyle denildi:
“Bu koşullar altında Türkiye’ye yapacağınız ve sadece devlet kurumlarını muhatap alacağınız bir ziyaret, tüm bu olanlara göz yumduğunuz, onay verdiğiniz anlamına gelebilecektir. Bu durum, ziyaretiniz kapsamında konuşma yapacağınız kurumlar düşünüldüğünde daha da vahim bir hal almaktadır. Türkiye’deki üniversitelerin bilimsel ve idari özerkliği bulunmamaktadır. Kaldı ki fahri doktora alacağınızı öğrendiğimiz İstanbul Üniversitesi OHAL KHK’larıyla yüzlerce öğretim elemanını ihraç etmiş adeta OHAL’in sembolü haline gelmiş kurumlardan biridir.”
HDP'den de tepki geldi
HDP Grup Başkanvekili Meral Danış Beştaş da “Spano'nun İstanbul Üniversitesi'nden fahri doktora unvanı alacak olması AİHM Başkanlığı'yla bağdaşmaz. Bunu reddedin. Bu sizin tarafsızlığınızı tartışmaya açar" dedi.