Türkiye-Suriye normalleşmesi hakkında konuşmalar yakın zamanda başlamadı. Ankara uzun zaman önce Şam'daki rejim değişikliği gündemini terk edip yoğun bir şekilde Suriye’nin kuzeyindeki(Rojva) ABD destekli YPG ile savaşmaya odaklandığından, birçok analist sorunun Ankara ve Şam'ın diplomatik ilişkilerini yeniden tesis edip etmeyeceği değil, ne zaman tesis edeceği olduğu sonucuna vardı.
2022'nin sonlarında Türkiye, Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad hükümetiyle ilişkilerini resmi olarak düzeltmesi için Rusya ve Körfez Arap ülkelerinin (çoğunlukla Birleşik Arap Emirlikleri) önemli baskısı altındaydı, ancak çok sayıda nedenden dolayı bu gerçekleşmedi.
Ancak bölgedeki mevcut koşullar, Ankara'nın Şam'la normalleşme yönündeki hamlelerini hızlandırmasına neden oluyor ve bu da uzlaşma sürecinin er ya da geç tamamlanabileceğini gösteriyor.
Bu yıl bitmeden, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Suriye Cumhurbaşkanı Rusya'da veya Irak gibi bir Arap ülkesinde bir araya gelebilir ve Ankara ile Şam, Türkiye'nin Suriye ile ikili ilişkilerini kesmesinin 13 yıl ardından ilişkileri resmen onarabilir .
Türkiye'nin Esad hükümetiyle resmi ilişkileri yeniden kurma konusunda giderek daha ciddi olmasının nedenini en azından üç temel faktör açıklıyor.
Birincisi, Ankara'nın YPG'nin hakim olduğu Demokratik Suriye Güçleri'nin (DSG) kuzeydoğu Suriye'de(Rojava) federal bir hükümet kurma çabaları konusunda endişeleri olması. İkincisi, İran, Hizbullah ve İsrail'i içeren bölgesel çatışma dinamikleri. Üçüncüsü, Türkiye'deki milyonlarca Suriyeli mültecinin statüsünü çevreleyen hassas konular.
YPG ile başa çıkmak
Mayıs ayında, Rojava Özerk Yönetimi Suriye'nin bu bölgesinde DSG kontrolünde bir federal idari hükümet kurmayı amaçlayan "idari örgütlenme" konusunda bir referandum oylaması yapmak üzere yerel seçim önerdi .
Ankara'nın askeri operasyon tehdidi ve Washington'un DSG'den erteleme talepleri, seçimlerin süresiz ertelenmesine yol açtı.
Bununla birlikte, böyle bir "idari örgüt" fikri Türk siyasetçileri derinden rahatsız etti. Ankara'daki yetkililer, Rojava’da YPG tarafından yönetilen herhangi bir kantonu Türkiye'nin ulusal güvenliği için ciddi bir tehdit olarak algılayacaktı. Türkiye, YPG'yi Türkiye, AB ve ABD'nin terör örgütü olarak gördüğü PKK’nin bir kolu olarak görüyor.
Türkiye, sırasıyla 2016, 2018 ve 2019 yıllarında Fırat Kalkanı Harekatı , Zeytin Dalı Harekatı ve Barış Pınarı Harekatı'nı başlatarak , Türkiye-Suriye sınırına yakın herhangi bir YPG varlığının kabul edilemez olduğunu ne ölçüde gördüğünü göstermiştir. Bunun iki temel nedeni vardır.
Birincisi, özerk bir bölgeyi yöneten YPG, üyelerine stratejik derinlik kazandırabilir. İkincisi, Ankara uzun zamandır Suriye'de artan Kürt özerkliğinin bir sonucunun, Türkiye Kürtlerinin Kürt çoğunluklu bölgelerde Türkiye'nin merkezi hükümetinden kendi daha büyük özerklik talepleri olacağından korkuyor.
Ankara'nın gözünde, Türkiye-Suriye ilişkilerinin normalleşmesi ve 1998 Adana Mutabakatı'nın yeniden canlandırılması , Ankara'nın YPG tehdidinin Türkiye'nin güney sınırında olduğuna ilişkin algılarına bir çözüm olabilir.
Şam hükümetinin Suriye'deki tüm toprakları geri almak istediği bir dönemdeyiz. Bu, her iki hükümetin de Suriye'nin Kürt sorununa ilişkin güvenlik çıkarlarının normalleşme yoluyla ilerletilebileceği anlamına geliyor.
Gazze savaşı ve İsrail-İran düşmanlıkları
İsrail-İran 'gölge savaşı' Nisan ayında doğrudan devletler arası çatışmalara yol açarken ve geçen ayın sonlarında Tahran'da İsmail Haniye suikastının ardından tam kapsamlı bir çatışma korkusu yaşanırken, Ankara'nın çok fazla riski var. Tel Aviv ile Tahran arasındaki düşmanlıklar daha da tırmanır ve kontrolden çıkarsa, Türkiye için şüphesiz büyük zorluklar yaratabilir.
Böyle aşırı bir senaryo durumunda, Tahran'ın Suriye'deki paramiliter ayak izini daha da artırması beklenebilir. Böyle bir gelişme, İran'ın Levant'taki (Levant, Akdeniz'in doğu sahillerinde bulunan geniş bir araziyi tanımlamak için kullanılan, sınırları kesin olmayan, coğrafî, tarihî ve kültürel bir adlandırma) nüfuzunun genişlemesine ve konsolidasyonuna karşı koymada Türkiye çıkarları pahasına, İran’ın ülkedeki konumunu güçlendirecektir.
Abu Dabi merkezli bir düşünce kuruluşu olan Emirates Policy Center tarafından yakın zamanda yayınlanan bir analize göre, artan İsrail-İran çatışmaları Türkiye'yi "Suriye sahasını 'etkisiz hale getirmek' için hızla harekete geçmeye" sevk etti ve bu, Ankara'nın "Şam ile sağlam ilişkiler kurmasını ve Türkiye'yi bölgenin kaderini şekillendirecek gelecekteki gelişmeleri etkileyecek konuma getirmesini" içeriyordu .
Türkiye'deki Suriyeli mülteciler
3,6 milyon kayıtlı Suriyeli mültecinin varlığı Türkiye'de ciddi siyasi ve toplumsal gerginliklere yol açtı. Yetkililer üzerinde mültecilerin Suriye'ye geri dönmesi için baskı artıyor. Erdoğan, Türkiye hükümetinin bu mültecileri evlerine göndermesini talep eden siyasi rakiplerinden tepki alırken , sağcı unsurlar ülkelerinin 'Araplaştırılması' konusunda korkular yaratıyor .
Bu tartışmalı konu Ankara'nın Şam'la uzlaşma konusundaki çıkarlarıyla alakalıdır. Benzer şekilde, Macaristan da dahil olmak üzere Avrupa Birliği'ndeki bazı ülkeler de Suriyeli mültecilerin evlerine dönmesini istemek gibi aynı sebepten dolayı Esad rejimini soğuktan kurtarmak için motivasyonlara sahipti.
Kamuoyu yoklamaları, Türk vatandaşlarının çoğunluğunun Suriyeli mültecilerin gitmesini istediğini gösteriyor. Ancak, aynı zamanda, Türkiye'deki bu Suriyelilerin çoğu bunu istemiyor. Bu nedenle, muhtemelen kolay bir çözüm yok.
İdlib
Muhaliflerin elindeki kuzeybatı Suriye'deki İdlib vilayetinin statüsü , Ankara-Şam uzlaşması sürecinde ele alınması zor bir konu olacak. Rejim dokuz yıl önce İdlib'in kontrolünü kaybettiğinden beri, birkaç silahlı grup - Hayat Tahrir el-Şam (HTS), Ulusal Kurtuluş Cephesi, Hurras el-Din ve Türkistan İslam Partisi - Türkiye'nin Hatay ili ile Suriye'nin Halep, Hama ve Lazkiye vilayetleri arasında karayla çevrili bu ilde faaliyet gösteriyor.
El Kaide bağlantılı Sünni İslamcı güçlerden oluşan bir koalisyon olan HTS şu anda eyalete hakim durumda. HTS ile karmaşık bir ilişki sürdüren Türkiye'nin de İdlib'de kendi askeri varlığı bulunuyor.
Şam'daki yetkililer, İdlib'in her bir santiminin Suriye hükümetinin kontrolüne geri dönmesi gerektiği yönündeki pozisyonlarında katıydılar. Şam, bir uzlaşma anlaşmasının parçası olarak Ankara'dan tavizler isterken, yetkililer Suriye'nin Türk ordusunun İdlib'i terk etmesini ve Ankara'nın Suriye'nin bu bölgesindeki rejim karşıtı gruplara desteğini kesmesini talep edeceği konusunda hemfikir.
Sonuç olarak, Türkiye-Suriye normalleşmesinin pratikte İdlib'in geleceği için ne anlama geleceğini hayal etmek zor. Ankara ve Şam'ın İdlib için her ikisinin de kabul edilebilir gördüğü bir seçenek bulup bulamayacakları belirsiz.
Diğer kritik sorular ise Türkiye'nin HTŞ ile ilişkisi ve Ankara'nın grup üzerinde ne kadar nüfuz sahibi olduğu, ayrıca Türkiye'nin Esad hükümetiyle müzakerelerde bu nüfuzu ne ölçüde kullanabileceğiyle ilgili.
Her halükarda, Türkiye'nin her ne pahasına olursa olsun kaçınmak istediği şey, Suriye Arap Ordusu'nun (ÖSO) ve müttefiklerinin İdlib'deki rejim karşıtı gruplara karşı bir saldırı başlatması senaryosudur. Muhaliflerin elindeki eyalete böyle bir askeri saldırı, bölgedeki Suriyelilerin Türkiye sınırına doğru hızla büyük bir göçüne yol açabilir.
Uzlaşmanın doğası
Türkiye-Suriye normalleşmesinden bahsederken, sürecin hızla gerçekleşmesini veya Ankara ile Şam arasındaki ikili ilişkilerin, dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu'nun 2000'li yıllardaki " komşularla sıfır sorun " dış politika stratejisinden 2011'de patlak veren Suriye krizine kadar olan döneme dönmesini beklemek muhtemelen gerçekçi olmayacaktır. Ayrıca, Türkiye ile Suriye arasındaki normalleşmenin mevcut bağlamda gerçekte ne anlama gelebileceğini de düşünmek gerekir.
İleriye bakıldığında, bölgesel çatışma dinamikleri yoğunlaştıkça Türkiye ve Suriye'nin her iki devletin güvenlik endişelerini ele alan bir normalleşme anlaşmasına varmasını beklemek için iyi bir neden var. Ancak öngörülebilir gelecekte tam teşekküllü bir Türkiye-Suriye yakınlaşmasını hayal etmek zor.
Ankara'nın, Esad ve destekçileri yıllar önce ölüm kalım mücadelesi verirken rejim karşıtı milislere verdiği destek nedeniyle Suriye hükümetinin Türkiye liderliğine karşı büyük bir kızgınlığı var. Türkiye'nin Suriye krizinde oynadığı rol, rejim yanlısı Suriyeliler tarafından unutulmayacak ve kızgınlıkları hemen ortadan kalkmayacak.
Aynı şekilde birçok Türk de Esad'ı, daha adil bir dünyada Slobodan Milošević'in kaderini paylaşacak bir kasap olarak görecek.
Giorgio Cafiero-The New Arab