Irak Petrol Bakanlığı, ham petrol ihracatının durdurulmasının birinci yılında Kürdistan’dan Ceyhan’a ihracat ve Kürdistan Petrol Endüstrisi Birliği (APIKUR) ile yapılan sözleşmeler ile bu şirketlerin mali haklarına ilişkin 11 maddelik açıklama yayınladı.
Kürdistan-Türkiye boru hattı üzerinden petrol ihracatının 25 Mart 2023'te durdurulmasının Paris merkezli Ticaret Odası'nın "Irak lehine uluslararası tahkim kararı vermesi sonucunda Türkiye'nin aldığı bir karardan kaynaklandığı” bilgisine yer verilen açıklamada, Türk tarafı ile 6 aydan fazla süren müzakerelerin ardından boru hattında yaşanan teknik sorunların giderildiği kaydedildi.
Açıklamada, “Federal hükümet ihracatın durdurulmasından en çok etkilenen taraftır” denildi.
Kürdistan’dan Ceyhan’a petrol ihracatının durdurulmasının birinci yılına denk gelen açıklamada Kürdistan Bölgesi Hükümetine bağlı kurumlar ile yabancı şirketlerin “anayasaya uygun petrol çıkartma sözleşmesi taslaklarını henüz Petrol Bakanlığı'na göndermedikleri” ifade edildi.
İhracatın durmasının en önemli nedenlerinden birinin yabancı şirketler olduğuna vurgu yapılan açıklamada, bu şirketlerin Kürdistan Bölgesi’ndeki sahalardan ürettikleri petrolü yasalara uygun şekilde teslim etmeleri durumunda ihracata kısa sürede yeniden başlanabileceği kaydedildi.
Açıklamada, Kürdistan Bölgesi Doğal Kaynaklar Bakanlığı ile yabancı şirketler arasında yapılan sözleşmelerin “anayasal ve yasal dayanaktan yoksun olduğu” öne sürüldü ve “federal hükümet tarafından hiçbir şekilde onaylanmadığı” belirtildi.
Irak’ın diğer bölgelerinde faaliyet gösteren şirketlere üretim karşılığında varil başına 6,9 dolar ödenirken Kürdistan Bölgesi’ndeki şirketlerin talebinin bunun üç katı olduğu ifade edilen açıklamada, ayrıca bu şirketlerin önceki borçlarının da geri ödenmesini talep ettiği kaydedildi.
Açıklamada “Irak Federal Petrol Bakanlığı, Irak-Türkiye boru hattı üzerinden petrol ihracatın anayasa ve yasalara uygun şekilde yeniden başlatılması için mümkün olan tüm çabayı göstermekte kararlıdır. Irak'ta çalışmak isteyen yabancı şirketlerin, dış politikaya ve egemenliğini ilgilendiren konulara karışmak yerine, ülkenin yasaları ve yargı kararlarına saygı duyması ve koşullarını buna göre uyarlaması gerekiyor” ifadelerine yer verildi.
Ne olmuştu?
Irak hükümeti, “Bağdat’ın izni olmadan Kürdistan Bölgesi’nden petrol ihracatını kolaylaştırarak 1973 tarihli bir anlaşmanın hükümlerini ihlal ettiği” gerekçesi ile Türkiye aleyhine Paris'teki Uluslararası Tahkim Mahkemesi’nde (ICC) dava açmıştı.
Mahkeme, Irak'ın davada beş başlıktan dördünü, “Kürdistan Bölgesi’nin Irak’ın anayasal bir birimi olduğu gerekçesi” ile reddetti ve sadece, dönemin Irak Petrol Bakanı Hüseyin Şahristani ile Türkiye Enerji Bakanı Taner Yıldız arasında Irak-Türkiye Petrol Boru Hattı sözleşmesinde 2010 yılında yapılan bir değişiklik nedeniyle kısmen Irak lehine karar verdi.
Bağdat, petrol satışları ve gelirlerinin tamamı için tazminat talep etse de mahkeme Irak'ın boru hattını kullanma hakkıyla ilgili şikayeti mahkeme tarafından reddetti.
Tahkim sadece, “Türkiye'nin anlaşmayı sadece yükleme bölümünde” ihlal ettiğine karar verdi ve bu aşamada Irak Petrol Bakanlığı'na bağlı Devlet Petrol Pazarlama Şirketi SOMO'nun petrol sevkiyatı talep etme yetkisine sahip olduğunu hatırlattı.
Aynı zamanda Türkiye de, Irak-Türkiye Petrol Boru Hattı üzerinden petrol ihracatı planında yer alan miktara uymadığı gerekçesi ile Irak'a karşı açtığı davayı kazandı.
Mahkemenin, Ankara'nın 2014-2018 yılları arasında izinsiz ihracat nedeniyle Bağdat'a 1,5 milyar dolar tazminat ödemesine yönelik kararının ardından Türkiye 25 Mart 2023'te Kürdistan’dan petrol akışını durdurdu.
Kürdistan Bölgesi, Türkiye üzerinden günde yaklaşık 450 bin varil ham petrol ihraç ediyordu. Kürdistan petrolü bir zamanlar küresel petrol arzının yaklaşık yüzde 0,5'ini karşılıyordu.
Kürdistan Petrol Endüstrisi Derneği'nin (APIKUR) tahminlerine göre, bu hattın kapanması Irak için yaklaşık 11-12 milyar dolar kayba yol açtı.