Balkan Yarımadasında Kürtler, yazarı Ali Hüsein Kerim, Evrensel yayınları.
Bu hafta okuduğum ve çok şey öğrendiğim kitap, 'Balkan Yarımadasına Kürtler' kitabı oldu.
Kitap, önce Kürtlerin sosyo-antropolojik, etnik yapıları, aşiretleri ve yaşadıkları coğrafyaları anlatıyor.
İlginç olan kitapta, ALAN Aşireti'nden söz ederken, Çin Seddi'nden Kafkaslara İran ve Kürdistan'dan Karadeniz steplerine, Balkanlara, İtalya ve İberik Yarımadasına, oradan Kuzey Afrika'ya kadar bir zamanlar kendilerinden bahsedilen bir halk, ALANLARDIR diye yazılıyor.
Ancak en çok dikkatimi çeken ve kitapta geçen ALAN Aşireti'nin sosyal yapıları, yaşam mücadeleleri ve bu gün yaşadıkları coğrafya ve bölgelerden kısaca bazı alıntılar yapacağım.
Sayfa 133: ''Dünyanın bütün tarihçi ve araştırmacıların dikkatini çeken bizim ALAN aşireti neden biz Kürtlerin dikkatini çekmedi? Çünkü sadece Kürt toprakları değil, aynı zamanda Kürtlerin bütün insani değerleri de baskı ve başkalaştırma politikasıyla karşı karşıya kaldılar.
Yazar ALANLARI üç dönem ayırmış:
1) Birinci yüz yılda Kavimler göçü
2) Kavimler göçünden Moğol istilasına kadar
3) Moğol İstilası son dönemi
ALAN'lardan ilk söz eden Batılı klasik yazar DİONYSİUS PRİERGETES'tir: ALANLAR tarihe savaşkan, çoban, göçer, ziraatçı, sanatçı ve farklı zamanlarda Part, Roma ve Sasani gibi büyük devletlere karşı savaşmışlar diye yazar.
STRABON, Pers kaynaklarca MÖ 100. yılda ALANLAR'dan "200 bin okçu çıkarabiliyordu, hemen hemen bütün ALANLAR yakışıklı, iri yarı, sarışın, mavi ve açık gözlü" oldukları"ndan söz eder.
Sayfa 134: Roma İmparatorluğu Tarihçisi EDWARD GİBBONS, Roma ile savaşan ve onları uğraştıran halklardan biri de ALANLAR'dır, der. Hatta MS 276'da Roma İmparatorluğuna saldıranlar her ne kadar İSKİTLER diye geçiyorsa da aslında ALANLAR'dır.
PROBUS HAYATI-adlı esrinde onlar (ALANLAR) Roma yazıtlarında birinci asırdan itibaren yer aldı. Romalılar onlara savaşçı at yetiştirici olan ALAN kralı, KULUK PART KRALI VOLOGESES'e karşı savaşmıştır" deniliyor.
Sayfa 135: ALAN kralı SENGİBAR, HUN saldırılarını geri püskürtmekle hayati rol oynamış. KELT kültürü ALAN izleri bulundurmaktadır, meşhur Kral ARTHUR ve Yuvarlak masa Şövalyeleri adlı folklorik efsane bunlardan biridir. Eski ALAN geleneğinde yuvarlak bir meydanda saplanan bir kılıca ibadet edilirdi. (Bu kitap Fatih Kütüphanesinde var.)
Bu gelenek Hint-Avrupa halklara aittir. Romalı yazar FALVİUS ARRİANNUS 'Ektaxis Kata Alanoom- ALANLARA Karşı Yürüyüş' eserinde göçebe halklara karşı Roma askeri taktiklerini anlatıyor.
Bu rapor, birinci yüzyılda hazırlanmış ve VGATİUS askeri anlaşmalarda, Hun, GOT ve ALAN'LARDAN söz edilmekte. Bizans Tarihçisi PROCOPİUS, "Gotlar ve ALANLAR, Vandarla birlikte içi içe yaşamışlar." der.
Sayfa 136: Kafkasya'daki ALANLAR Kafkas steplerini aşarak batıda Zelencuk, doğuda Daryal havzasında yerleştiler. Devlet örgütlemelerinde bu şehirlerde Bizans, Gürcü, Abaza, Hazar ve Ruslarla siyasi ve kültürel ilişkiler gelişti. Hıristiyanlık ilk önce Bizanslara, sonra Gürcüler daha sonra ALAN'lara da bulaştı.
İslam tarihçileri ALANLAR hakkında geniş bilgi vermiştir. Ali İbn Hüseyin ibni Ali El Mesudi.
ALAN kralı 30 bin Süvari toplayabilen krallar içinde en güçlüsü, köyler o kadar bitişik ki ülkenin bir başından diğer başına haber alabiliyor, deniliyor.
Sayfa 138: AL BİRUNİ, Hvarzemler ile Peçenekler arasına yerleşen ALANLAR doğal olarak onların dillerinden etkilenmişler fakat esas olarak ALANCA Kuzey bati İrani'dir ki bu da Kürtçe'nin Kuzeybatı dilerindendir.
ALAN aşiretlerine baktığımızda kendi dillerini korumuş görünüyor, çünkü Kürdistan'da anadilleri Kürtçe'dir. OSTİYADA'da eski Kürtçe İRONİCE konuşurlar.
Sayfa 139-140: ALAN aşiretlerinden söz edenlerden biri de Müncimbaşı Ahmet Dede'dir. CAMİU'D DUVEL adlı tarihi kitabında ALAN aşireti isimini vermekte ve "Bunlar ASİ, ROXALANİ ve DASİ" ki bu aşiretler halen Kürdistan'da mevcut. AS ve AZİ, Bingöl'de köklü bir aşirettir. DAŞİ çok eskilerde YEZİDİ inancına sahipti.
ALAN ismi Kürtlerde değerli bir isimdir. ALAN ismi Kürt erkek çocuklarına veriliyor. Moğol ordusuna giren ALANLAR Altınordu saflarında büyük Moğol kağanın hizmetine girmişler, Çin'e kadar gitmişler, bunlardan Hıristiyan ve Müslüman olanlar da var. VAKANÜVİSLERİN bildirdiklerine göre bunlardan birinin adı A-SAN –CAN (Hasan Can), diğerinin adı NİKOLAY. Açıkçası kavimler göçünü inceldiğimizde ALAN aşiretinin güzergahları rahatlıkla görülebilir.
Sayfa 143-144-145: Bir çok kişi ALANLARIN bittiğini ve sadece OSSETYA'da kalan OSLARIN onlardan olduklarını yazıp çizmektedir. Halbuki OSTLAR, ALANLARIN AS koluna aittir. Zaten Kürdistan'da AS boyu vardır. Bugün 17 ülkede yaşayan ALANLARIN toplam sayısı 720 bindir. Oysaki gerçek ALANLARDAN haberleri yoktur. Halbuki gerçek ALANLAR bu gün Horasan'dan ta KOÇGİRİYE kadar yayılmış, oradan Ege, Marmara ve Karadeniz sahillerine kadar göç etmişler. ALANLAR bugün Kürt Ulusal oluşumunda önemli yapı taşlarından biri olarak yer almışlardır.
ALAN İSMİNİN ETİMOLOJİSİ – ALAN Aşiretlerinin bir kısmı Rus, Gürcü, Ermeni ve Bizans misyonerleri tarafından Hıristiyanlaştırılmış. Hıristiyanlıkta Medya inancına benzediği için bunlara MASS ismi kullanıldı. yani MED ALAN karışımı diye izah edilmiş.
Bizanslı yazar NİCEPHER GRGORAS'a göre; TUNA Nehri kuzeyinde ALANLAR Hıristiyan'dır ama gerçek Hıristiyan olmaktan Ziyade onlar MASSALİANİ' dirler. MASSALAİN, MED ALAN karışımı bir isimdir.
Sayfa 147: ALAN ADINA DENK DÜŞEN TOPONOMİK YER ADLARI
Önce Kürdistan'dan başlayalım. Bilinen isimlerden biri de ARDELANDIR. Bu isim Kürdistan'da hem bölge için hem aidiyet için kullanılır. Bu bölge Doğu Kürdistan'dadır.
ALAMÛT; bu yer meşhur Hasan Sabah kalesinin bulunduğu yerdir.
ALANYA; Akdeniz'de Antalya'ya bağlı bir ilçedir.
Romanya'da LAZSAG, Macaristan'da ALANGÜR, Portekiz'de ALLAİN VİLLA gibi birçok isim ALAN ismine atfen verilmiş. Bu konuya TAURSLU GRİGOR değinmektedir.
KATALAN bölgesi adı, menşesi GOT ve ALAN ülkesi anlamına gelen GOTALAN'ın birleşik isimdir.
ALAN, AL'ın çoğuludur. ALAN; ALANLAR demektir. Esasen ALAN isminin kök kelimesi olan AL üzerine durmak daha mantıklıdır. AL'IN Kürtçedeki anlamı BAYRAK, HE'L, Taraf, YÖN, E'L, BOY, Kabile; ALAN, 'bayraklar' ve ALAN boyları demektir. Diğer taraftan DERSİM Kürtleri onlara ALU der.
KÜRT ALAN DESTANI
ALANLAR'a atıfta bulunan birçok destan vardır. Bunlardan biri MEMÊ ALAN Destanıdır. Kürdistan'da söylenen bir destandır. Büyük Kürt Şairi ve Filozofu EHMEDÊ XANÎ'nin (1651-1670) yazılı olarak kaleme almış olduğu büyük Kürt Edebiyatı klasiğidir. Kuşkusuz MEMÊ ALAN EHMEDÊ XANÎ tarafından yazılmadan öncede sözlü destan olarak halk arasında söylenirdi.
İkinci bir yapıt da KER KULLUK destanıdır.Bu destan ALAN kardeşlere benziyor. KER KULLUK adlı iki kardeş vardı ayni isimde bir ALAN kralı da vardı. KULLUK ismi, ALANLAR büyük bir aşiret oldukları için Kürtler arasında yaygındı.
ALANLARI Kürtlerden farklı bir etnisite olarak görmek yanlıştır. Bir zamanlar Avrupa, Asya ve Afrika'ya kadar yayılan ALANLAR dışarıya yönelik göçmüş bir Kürt handanlığıdır.
ALAN KÜRT AŞİRETİNİN BULUNDUĞU BÖLGELER
ALAN/LAN-- Şadan konfederasyonuna bağlı Horasan güneyinde.
ALAN Serdeşt yakınlarında eski ERDELAN konfederasyonu bağlı.
ALYAN /ELYAN Zend konfederasyonu bağlı. Kıfırı ve Şirvan arasında yaşarlar.
ALAN Ertuşi konfederasyonuna bağlı Van gölü güneyi Zaxo ve Duhok arasında yaşarlar
ALİYAN Silopi de yaşarlar
ALİKAN Botan da yaşarlar
ALİYAN Loristan da yerleşik
ALAN Mazgirt Nazmiye DERSİM
ALAN Erzincan Erzurum Çat
ALYAN Midyat
ALİKA Midyat
ALİKAN Diyarbakır Siirt Bitlis
ASİ Patnos
AZO Bingöl
ALHANLI Pülümür Tercan
DASİ DASNİ Musul Sincar Perwari
ALAN İle ALİKAN ayni aşirettir.
Yazar'ın yukarıdaki sıralaması, ALAN aşireti ve kollarının tümünün Kürdistan'ın dört parçasında ve eskiden Kürt kolonisi Horasan'da yaşadığı bölgeleri içerir. Yazar, Kürdistan'daki ALAN aşiret sayısı belki OSETLERİN birkaç katıdır diye ifade ediyor.
Not-(DAŞİ, Mardin'in kuzeyinde yaygın ve kavgacı bir Kürt aşireti. Bu aşiretle ilgili bilgi, "BİR DDKO'LUNUN KÜRT YAŞAMI" kitabımda var, ayrıca Viranşehir'de Milli Aşireti'ne bağlı, mensup olduğum KÛRAN Aşiretinin bir kolu da ALAN/ALA'dır).