Kime aydın denir? Ben aydını şöyle tanımlıyorum: Bilimsel bilgiye (scientific knowledge), cesarete (courage) ve subjektif vicdana (subjective conscience) sahip, olaylar ve olgular karşısında tavır belirleyen ve bilgi aktaran kişi aydındır.
Bilindiği kadarıyla bir Kürt tarafından Kuzey Kürdistan'da yazılmış ilk Kürtçe Gramer kitabı KAVAÎD-Î LîSAN-Î KURDÎ isimli eserdir. Bu eserin yazarı Elâzığ'lı Ömer Avnî Efendi'dir ve eserini 1880 yıllarının sonlarında yazmıştır.
Yazarın dostu ve o dönemde Mamuratülaziz (Elazığ) müftüsü ve aynı zamanda Harput Darülhilâfe Medresesi'nde müderrislik yapan Mehmet Kemaleddin Efendi bu değerli yapıta 25 Eylül 1901 tarihinde bir önsöz yazmıştır. İlk kez Kürtlerin kendi anadiliyle eğitim görmelerini savunmuş bir aydındır.
Mehmet Kemalettin Efendi, 1867 yılında Harput'ta doğmuş, 1936 yılında yine orada hayata veda etmiştir. 1926 yılında İstiklâl Mahkmesi tarafından iki oğlu (Abdulhamid Efendi ve Ömer Naimi Efendi - Prof. Dr. Canan Karatay'ın babası-) ile birlikte tutuklanmış, daha sonra kendisi Samsun'a sürülmüştür.
Kürtçe yazılmış olan Kavaîd-î Lisan-i Kurdî isimli eserinin sunum bölümünde yazar Ömer Avni Efendi şu hususu belirtir:
Hazırlamış olduğumuz Kürtçe, Arapça ve Farsça olmak üzere üç dilden meydana gelen işbu risaleyi okuyan veya öğreten Allahʹın lütuf ve inayetiyle Kürt çocukları Türkçeyi öğrendikleri gibi Türk çocukları da Kürtçeyi öğreneceklerini kuvvetle ümit ederim.
Tenbih (Uyarı): Kürtçe dilinde kullanılan Arapça ve Farsça harflerden fazla iki harf görülür ki biri kaf ile Kâf mahreçleri arasındadır. Yapılan araştırma sonucu kâf-ı Arabi olduğu anlaşılmıştır. İkincisi “vav” ile “fâ” mahreçleri arsında bir harftir ki buna işaret olarak “vav” üzerine nokta konulmuştur. Değerli ustat Abdülhamit Efendizade; edip, yüce fazilete sahip, Kemalettin Efendi Hazretleri’nin yazmış olduğu önsözüdür.
ÖNSÖZ
"Cenab-ı Allah Hz. Adem’e (insanlığa) konuşmayı bahşetmiş ve yüksek kabiliyetlerle donatmıştır. Bundan dolayı insanlar değişik milletlere ayrılmış ve yeryüzünde binlerce dil meydana gelmiştir. Her bir toplum dini ve dünyevi her türlü ilerlemeyi, dillerine yapmış olduğu hizmet ölçüsünde bilgi ve medeniyet zemininde mesafe katetmiş ve bu sayede ilerledikleri şüphesizdir.
"Şu halde ilim ve irfanın ve ilerlemenin menbaı ve merkezi olan Osmanlı Devleti hâkim olduğu bütün toprak parçasında ilim nurunu yaydığı halde ne yazık ki Kürdistan aşiret halkı hal-ı bedeviyette kalarak bu ilimden gereği gibi istifade edememişlerdir. Kürt halkı Kürtçeʼden başka hiçbir dili bilmedikleri ve diğer diller gibi oturtulmuş bir dilbilgisi olmadığı için ilk defa Arapgir Ruştiye Öğretmeni Ömer Avni Efendi bu gerçeği idrak ederek gerçi kendisi de bir Kürt aşiretine mensup olması cihetiyle işbu “Kavaid-i Lisan-ı Kürdi” risalesini yazmaya başlamıştır. Sultan Abdülhamid izni ve iradesi sonucu hazırlanan işbu risale Kürt Aşiret halkının iskan edildikleri mahallerde Mekatib-i İbtidaiye (İlkokullarda) de ders programlarına kabul edilip okutulmak üzere adı geçen Kavaid-i Lisan-ı Kürdi kitabı hazırlanmıştır.
"Özellikle Anadolu taraflarında bu kitabın okullarda okutulup ders verilmesi hususunda Maarif Nezaretiʹnde çalışan hocalarımıza büyük kolaylık sağlamıştır. Ömer Avni Efendi Kavaid-i Lisan-ı Kürdi kitabını çıkararak bölge halkına takdire şayan Kürt dili ve edebiyatına büyük bir katkı sağlamıştır. Aynı zamanda bu çalışmalarından ötürü bütün Kürt fertlerinin memnuniyetini kazanmıştır."
NOT: Bu önsöz dostum Ali Haydar Koç tarafından Osmanlıca'dan sadeleştirilmiştir. Ona teşekkürlerimi sunuyorum.