Rusya ve ABD arasındaki karşılıklı güvensizlik Suriye'ye insani yardımların Türkiye'nin Cilvegözü sınır kapısından Şam denetimi dışındaki İdlib'e iletilmesi yolundaki BM kararının Rusya tarafından vetosuna yol açtı. Kararın yalnızca kısa bir süre için uzatıldığı geçici bir uzlaşma yolu aranıyor.
Rusya'nın Suriye'ye sınır ötesi insani yardım mekanizmasının 10 Temmuz Pazar günü dolan görev süresinin uzatılması önerisini vetosu sonrasında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin (BMGK) kararını kurtarmaya yönelik son dakika müzakereleri sürüyor.
Şarkulavsat'ın Londra muhabiri İbrahim Hamidi gelişmelerin arka planını tarafların gerekçeleri bağlamında değerlendirdi.
Suriye'ye sınır ötesi insani yardım mekanizması kararı
BMGK 2014'te aldığı kararla, Ürdün, Irak ve Türkiye'den Suriye'ye açılan dört ayrı sınır kapısından Suriyelilere insani yardım gönderilmesine izin vermişti.
Ancak değişen koşullar çerçevesinde Rusya ve ABD, 2021'de Suriye'ye sınır ötesi insani yardımın Suriye-Türkiye sınırındaki Bab el-Hava Sınır Kapısı'ndan Suriye hükümet güçlerinin kontrolü dışındaki İdlib'e ulaştırılmasına izin veren 2585 sayılı BMGK kararı üzerinde anlaşmaya vardı
ABD'nin tavizleri neler?
Şam ve Moskova, 2014'ten bu yana kararı 'Suriye'nin egemenliğinin ihlali' olarak değerlendiriyor ve eleştiriyordu. Joe Biden, ABD Başkanı olduğunda, insani yardımı yönetimi için bir öncelik haline getirdi.
ABD Başkanı Biden ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Haziran 2021'de Cenevre'deki görüşmelerinin ardından ABD Ulusal Güvenlik Konseyi'nin Ortadoğu ve Afrika Direktörü Brett McGurk ve Putin'in Suriye Özel Temsilcisi Aleksandr Lavrentyev arasında gene Cenevre'de yapılan gizli görüşmeler, Biden yönetiminin Rusya'ya kimi tavizler vermesiyle sonuçlandı.
ABD, üç taviz vermişti.
▶ Sağlık, eğitim ve hijyen alanlarında erken toparlanma projelerinin finanse edilmesinin onaylanması.
▶ Suriye'de temas hatlarına yönelik 'sınır ötesi' yardımların artırılması.
▶ BM Genel Sekreteri Antonio Guterres'in erken toparlanma ve sınır ötesi yardım dosyalarındaki ilerlemeye ilişkin raporunun beklenmesi çerçevesinde kararın altı ay daha uzatılması.
Öte yandan Washington, kararın süresini otomatik olarak altı ay daha uzatmak için Moskova'dan sözlü onay aldı ve Moskova'nın kararı onaylamasıyla yardım süreci 'ivme' kazandı.
Rusya ve ABD hangi konularda anlaşamıyor?
Kararın geçerlilik süresi, Rusya ve Batı ülkeleri arasında Ukrayna'da çatışmanın derinleştiği bir dönemde sona erdi. Moskova'nın, siyasi müzakereleri Suriye'den daha geniş bir kapsamda tutmaya çalışmasına karşılık Washington, bu yaklaşımı reddetti ve New York'taki BM temsilcisini uluslararası çözümü teknik bir mesele olarak takip etmekle görevlendirdi.
Washington ve müttefikleri kararın McGurk ve Lavrentyev arasındaki görüşmeler çerçevesinde uzatılmasını beklerken Moskova'nın Suriye'de erken toparlanma ve sınır ötesi insani yardım konularında herhangi bir ilerleme olmamasından duyduğu hayal kırıklığı iki ülke arasında anlaşmazlığa yol açtı.
Rusya, Batılı ülkelerin BM Genel Sekreteri Guterres'in raporunu tartışmayı kabul etmediğini söylerken Washington, Moskova'nın taahhütlerine bağlı kalmadığını ve kararın süresi her uzatıldığında birtakım siyasi tavizler almaya çalıştığını vurguladı.
Rusya'nın dört talebi
Suriye'ye sınır ötesi insani yardım mekanizmasının görev süresinin bir yıl uzatılmasına yönelik tasarıyı BMGK'ya Norveç ve İrlanda sundu. Moskova, tasarıya karşı veto hakkını kullandı ve dört talebini içeren kendi karar tasarısını sundu.
▶ Kararın süresinin sadece altı ay uzatılması
▶ Erken toparlanma sürecinde finanse edilmesi gereken projelere elektrik dosyasının da eklenmesi (Rusya'nın tasarısında elektrik kelimesi en az iki kez geçiyor)
▶ Başta erken toparlanma ve sınır ötesi insani yardımlar olmak üzere BMGK kararının uygulanması için bir izleme mekanizmasının oluşturulması
▶ Karar süresinin uzatılması için BM Genel Sekreteri'nin fiili ilerlemeye ilişkin raporu uyarınca yeni bir uluslararası karar alınması.
Rusya ve ABD arasında uzlaşı mümkün mü?
Rusya'nın, Batı Ülkelerinin sunduğu tasarıya karşı veto hakkını kullanması ve kendi tasarısının yeterli oyu alamaması, özellikle BMGK'nın Hindistan ve BAE de dahil olmak üzere on daimi olmayan üyesinin çekimser oy kullanması sonrası, üye ülkelerin elinde sadece iki seçenek kalıyor: Ya ne Moskova'nın ne de Washington'ın istediği bir durum olan herhangi bir karar almaktan kaçınacaklar ya da iki tasarı arasında bir uzlaşıya varılmasını sağlayacaklar.
Batının taviz korkusu
Batı ülkeleri, kararın süresinin altı ay sonra yeniden müzakere sürecine girmemesi için bir yıl uzatılması karşılığında elektrik dosyasını ele almayı ve izleme mekanizmasını devreye sokmayı kabul etmenin yeni büyük tavizler vermeleri anlamına geleceğini düşünüyorlar.
Washington, Suriye şehirlerini karanlıktan kurtarmak ve altyapıyı desteklemek için elektrik dosyasının ele alınmasına ihtiyaç duyan Moskova ve Şam'ın, Batı ülkelerince uygulanan yaptırımlardan uzak bir şekilde Ürdün üzerinden elektrik ağları projelerini desteklemek için kararın süresinin uzatılmasına ilişkin bir anlaşmayı kabul edeceğine inanıyor.
Moskova ise Batı ülkelerinin kurumlarına güvenmiyor ve dolayısıyla kararın süresinin altı ay sonra yeniden müzakere edilmesini istiyor. Batı ülkelerinin de, kararın uzatılmaması halinde Suriye'ye sınır ötesi insani yardım dosyasını Suriye'nin kuzeyine teslim ederek Türkiye'yi güçlendirmek ve Türkiye'nin göç ve terör kaygıları nedeniyle Suriye'de daha fazla kaosa yol açmak istemedikleri iddia ediliyor.
Kararın bir süreliğine uzatılması konusunda uzlaşıya varılabilir. Kararın süresinin, önce dokuz ay, ardından üç ay daha uzatılması ya da önce altı ay uzatılması ve sonraki altı ay için bir prosedür oluşturulması üzerinde tartışılıyor.