Dağlık Karabağ’da 27 Eylül’de başlayan şiddetli çatışmalar, ardından varılan ateşkese rağmen bölgede bir türlü durulmayan sular uluslararası ilişkiler literatüründe sıklıkla adı geçen “donmuş çatışma” kavramını yeniden gündeme getirdi. Rusya’nın nüfuzunu sürdürmek amacıyla çözümsüz bıraktığı sorunlu bölgeler hangileri? Rusya buralardaki anlaşmazlık unsurlarını nasıl tetikledi ve sonrasında nasıl bir kazanç elde etti? Donmuş çatışma bölgeleri Rusya’yı daha iyi anlamak için birer laboratuvar niteliğinde.Donmuş çatışma bölgeleri, Rusya’nın Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla kaybettiği nüfuzu geri kazanmak ve küresel bir güç olarak varlığını göstermek için kullandığı alanlar olarak karşımıza çıkıyor.
Rusya bu amacını donmuş çatışma bölgesi barındıran ülkelerin iç ve dış politikaları üzerinde baskı kurarak ve bu ülkeleri ekonomik ve askeri açıdan kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirerek gerçekleştiriyor. Dağlık Karabağ da Rusya’nın çıkarları doğrultusunda kullanmaya çalıştığı donmuş çatışma bölgelerinin başında geliyor.
Donmuş çatışma bölgesi nedir?
Askeri çatışmaların bir ateşkes ile olduğu gibi bırakılması, asıl meselenin çözüme kavuşturulmaması donmuş çatışma bölgesi kavramını yaratıyor.
Etnik, kültürel, dinsel, mezhepsel ya da bölgesel özellikler bakımından bağlı bulunduğu ülkeden farklılaşan ve bu farklılığı kullanarak siyasi özerklik ya da bağımsızlık talep eden alanlar çatışmanın temelini oluşturuyor.
Bu bölgelerin siyasi taleplerinin bağlı bulundukları ülke tarafından kabul edilmemesi gerginliği tırmandırıyor, hatta çatışmaları tetikliyor.
Ateşkesle silahlar dursa da, taraflar arasında anlaşmazlığın bitişini vurgulacak bir barış anlaşması ya da başka bir yasal çözüm seçeneğinin kabul görmemesi, bu bölgelerde güvenlik ve istikrarın “pamuk ipliğine bağlı” olmasına yol açıyor.
Donmuş çatışma bölgeleri nereler?
Bu terim genel olarak Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ve Yugoslavya’nın dağılmasının ardından kurulan bazı devletler içindeki çatışma bölgelerini tanımlamak için kullanılıyor. Ancak en bilinen bölgeler Rusya’nın “arka bahçesi” olarak adlandırılan coğrafyalardaki anlaşmazlıklara işaret ediyor.
Azerbaycan ve Emenistan arasında Dağlık Karabağ konusundaki sorun, donmuş çatışma bölgesi tanımını açıklayan anlaşmazlıkların başında geliyor. Diğer önemli bölgeler ise Moldova, Gürcistan ve Ukrayna’da yer alıyor.
Azerbaycan ile Ermenistan: Dağlık Karabağ sorunu
Dağlık Karabağ, uluslararası hukuka göre Azerbaycan toprakları içinde yer alıyor. Ermenistan sınırındaki bölgede nüfusun çoğunluğunu oluşturan Ermeniler, Azerbaycan yönetimine karşı çıkıyor. Özerklik statüsündeki bölgenin idaresi Ermenistan'ın da desteğiyle, 1992-1994 Karabağ Savaşı’ndan bu yana Dağlık Karabağ’da yaşayan Ermenilerin elinde.
Bölge üzerinde hakimiyet kurmak üzere 1992’de başlayan ve iki yıl süren Karabağ Savaşı Rusya’nın öncülüğünde yürütülen müzakereler sonucu 12 Mayıs 1994’te imzalanan ateşkes anlaşması ile sonlandırıldı, ancak ateşkes aradan geçen 26 yıl boyunca birçok kez ihlal edildi. Avrupa Güvenlik Ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Minsk Grunu tarafından başlatılan ve 2009 yılında son halini alan Madrid Prensipleri çerçevesinde devam eden barışçıl çözüm arayışları ise henüz bir anlaşma sunmadı.
Dağlık Karabağ sorunu, diğer donmuş çatışma bölgelerine kıyasla Rusya’nın doğrudan taraf olmadığı tek sorun. Ancak bu bölge diğer donmuş çatışma bölgelerinin birçok özelliğini taşıyor.