Parlamento seçiminde ülkenin dört bir yanında siyasi parti, ittifak ve bağımsız adaylar kıran kırana seçim yarışını yürütseler de Arap, Kürt, Türkmen ve azınlıkların kimliklerini öne çıkarmaya çalıştığı tek bölge “tartışmalı bölgeler” oldu
10 Ekim’de gerçekleşecek Irak Parlamentosu seçimlerine sayılı günler kalırken, taraflar arasında rekabet giderek kızışıyor. Irak ve IKB bölgelerinde adaylar özellikle partiler düzeyinde propaganda yaparken, tartışmalı bölgelerde “kimlikleri” üzerinden rekabet ediyor.
2019 yılında ülkenin orta ve güney kesiminde düzenlenen protestolarda göstericilerin öncelikli taleplerinden biri yeni seçim yasası idi. Parlamento, geçen yılın kasım ayında onayladığı seçim yasasıyla ülkenin 18 eyaletini 83 seçim bölgesine dönüştürdü.
329 sandalyeli Irak Parlamentosu’nda en son Mayıs 2018'de seçim yapıldı. Protestocuların baskısıyla ülkede dört yılda bir yapılan seçimler erkene alınmasıyla, 5’inci dönem parlamento seçimleri bu yılın 10 Ekim’ine alındı. Seçime 329 sandalye için 109 siyasi parti, 21 koalisyon ve bağımsız adaylardan oluşan toplam 3 bin 249 aday yarışıyor.
Yeni seçim yasasıyla Irak genelinde 18 olan seçim bölgesi 83 olarak belirlenirken, Irak, Irak Kürdistan Bölgesi (IKB) ve anayasanın 140. Madde kapsamındaki tartışmalı bölgelerde, 40 milyon nüfusun en az 25 milyon seçmeni 55 bin 41 sandığa gidecek.
Irak Parlamentosu’nda 2019 yılında kabul edilen yeni seçim yasasına göre her bölge, parlamentoda bulunan 329 sandalye içinde kadın kotası olarak bir kadın aday gösterebilir.
Bu yasayla ayrıca, siyasi bağlantısı veya desteği olmayanların da Irak Parlamentosu seçim yarışında aday olmaya teşvik ederken, sadece tartışmalı bölgelerde 111 bağımsız aday seçim yarışına girdi.
Şimdiye kadar seçmenlerin yüzde 90’ının biyometrik seçmen kartı tamamlanırken, Irak merkezli araştırma şirketi Qulwatha Center’in 3 bin 600 kişi üzerinde yaptığı ankette, katılımcıların yüzde 57’sinin sandığa gitmeyeceğini ortaya koydu.
Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu ise, 2018 yılı son parlamento seçimlerine 175 bin gözlemcinin katıldığını bu yılki seçimlerde Birleşmiş Milletler’in (BM) 130, Avrupa Birliği’nin (AB) de yaklaşık 100 gözlemci ülkeye göndermesinin yanı sıra Arap Birliği ve 25 bağımsız kuruluş ile 51 ülkeden de gözlemcinin seçimleri takip edeceğini duyurdu. Toplam gözlemci sayısının da 100 bini bulması bekleniyor.
Tüm tarafların gözü tartışmalı bölgelerde
Parlamento seçiminde ülkenin dört bir yanında siyasi parti, ittifak ve bağımsız adaylar kıran kırana seçim yarışını yürütseler de Arap, Kürt, Türkmen ve azınlıkların kimliklerini öne çıkarmaya çalıştığı tek bölge “tartışmalı bölgeler” oldu.
Irak Anayasası’nın 140. Madde kapsamındaki Bağdat ile Erbil yönetiminin mevcut resmi sınırları arasında kalan Kerkük’ün tamamı, Diyala'nın Hanekin ilçesi ve Celawla, Sadiye, Karatepe kasabaları, Salahaddin'e bağlı Tuzhurmatu ilçesi, Mahmur, Şengal (Sincar), Hamdaniye, Telkeyf, Zummar, Sinune, Guwer, Rabia ve Başik (Başika) “tartışmalı bölgeler” arasında yer alıyor.
Söz konusu bölgelerde Şii ve Sünni Arap, Kürt ve Türkmenlerin yanı sıra Hristiyan, Ezidi, Şebek, Kakayi, Sebai Mendai ve Bahai inancındaki çok sayıda azınlıkta yaşıyor.
Azınlık kotasında kaç aday var?
Parlamentodaki 329 sandalyenin dokuzu ülkedeki dini ve etnik azınlık kotasına ayrılırken, farklı azınlıklarda 67 aday bu sandalyelerden birini kazanmak için yarışıyor.
Parlamentoda Hristiyanlara ayrılan beş kota sandalye için 34 aday yarışırken, Feyli Kürtler ve Sebai Mendailer de sekizer adayla birer kota sandalye için seçim yarışa katıldı. Bu bileşenlere ek olarak, Ninova’da 8 Ezidi aday bir koltuk için yarışırken, Wasit’te Feyli Kürtler 10, Ninova’da Şebekler 8 adayla seçime katılıyor.
Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu Sözcüsü Cumana Muhsin Galayi, Irak'ın tamamının Hristiyan ve Sebai bileşenlerinin seçmenleri için tek bir seçim bölgesi olarak kabul edildiğini söyledi.
Bir diğer anlamda ülkedeki herhangi bir kentten Hristiyan veya başka bir azınlık topluluğu her seçmen, oyunu Hristiyan veya Sebai Mendai adaylar için kullanabileceği anlamına geliyor. Aynı durum Ninova’daki Şebek bileşen kotası için de geçerli. Seçmenler Şebek adaylarına, Wasit seçmenleri Feyli Kürt adaylarına oy verebilecek.
Türkmenler ilk kez tek listeden seçime katılıyor
Irak'ta Arap ve Kürtlerden sonra üçüncü büyük etnik grubu olan ve Şii ve Sünni Müslümanlardan oluşan Türkmenlerin çoğu; Telafer, Musul, Erbil, Altun Köprü, Kerkük, Tuzhurmatu, Kifri ve Hanekin olmak üzere ülke genelinde yaşamlarını sürdürüyor.
Ülkenin önde gelen Türkmen partisi Irak Türkmen Cephesi (ITC), Mayıs 2018 seçimlerinde üç, Türkmen Bloku ise beş sandalye ile Irak Parlamentosunda yer aldı.
Bu yılki seçimde 2005 seçimleri sonrası ilk kez tüm Türkmen partileri tek listede seçime katılıyor. ITC lideri Hasan Turan'ın başkanlık ettiği Birleşik Irak Türkmenleri Cephesi Listesi'nden Kerkük'ten yedi, Musul'dan üç, Erbil'den iki, Salahaddin ve Kifri’den birer, Diyala'dan iki ve Bağdat'tan bir olmak üzere toplam 17 aday gösteildi.
ITC Merkez Yürütme Üyesi ve IKB Oluşumlardan Sorumlu Bakan Aydın Maruf, seçimlere şaibe karıştırılmasından ise seçimin yapılmamasını tercih ettiklerini belirterek, Irak Parlamentosu’nda Salahaddin, Kifri Kerkük ve Diyala gibi bölgelerde Türkmenlerin temsilcisi olduğunu ve Erbil’den de Türkmen temsilcisi olmasını ümit ettiklerini söyledi.
Aydın Maruf, “Bizim için barışçıl bir ortamın olması oldukça önemlidir. Her halükârda Erbil’den 14 aday Bağdat’ta temsil edilecek. Bizim için bunların arasında bir Türkmen temsilcinin de olması elbette önemlidir. Tüm bölgelerde seçimin barışçıl ve adil bir şekilde yürümesini istiyoruz” dedi.
Tartışmalı bölgelerin merkezi Kerkük!
Bağdat'ın 238 kilometre kuzeyinde bulunan petrol zengini Kerkük’te bulunan bir milyon 11 bin seçmen, üç seçim bölgesinde kurulan 315 seçim merkezine oy kullanabilecek.
Kerkük’ün Irak Parlamentosu’nda sandalye payı biri Hristiyan kotası ve üç kadın kotası olmak üzere 13’tür. 12 sandalye için 33'ü kadın olmak üzere 130 aday kıyasıya mücadele ediyor.
Üç seçim bölgesinden oluşan Kerkük’te Kürtlerin güçlü olduğu ve 450 bin seçmenin olduğu birinci bölgede; beş sandalye için 10’u kadın ve 17’si bağımsız 36 aday yarışırken, ikinci seçim bölgesinde üç sandalye için 13’ü kadın ve 21’i bağımsız 55 aday, üçüncü seçim bölgesinde de üç sandalye için 13'ü kadın ve 18’i bağımsız 39 aday var.
Kürtler, birinci seçim bölgesinde 10 adayla pastadan büyük payı almak için Arap ve Türkmenler ile yarışırken, kentin en karmaşık yerleşiğine sahip ikinci seçim bölgesinde dört sandalyeden bir veya iki sandalye almak için mücadele ediyor.
2018'de yapılan parlamento seçimlerinde Kürtlerin sandalye sayısı sekizden altıya düşerken, yeni seçim sisteminin sandalye sayısını tekrar düşeceğinden endişe ediliyor.
Mesud Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokrat Partisi (KDP), Ekim 2017'den itibaren “Kürdistan’ın bağımsızlık” referandumu sonrası tüm parti ofislerini kapatmak zorunda kalmıştı. Tartışmalı bölgelerde özellikle Kerkük’ü “kuşatılmış kent” olarak tanımlayarak 2018 seçimine katılmayan KDP, bu yılki seçimlere katılma kararı aldı. KDP, 2013 yılı seçimlerinde Kerkük’te 12 sandalyeden iki sandalye kazanmıştı.
KDP’nin birinci seçim bölgesi adayı Kerkük adayı Şahavan Abdullah, seçim propaganda çalışmalarını başlatmak üzere 8 Eylül’de Kerkük’e geldi. Şahavan Abdullah, mevcut seçim sisteminin Kerkük'teki Kürtlere hizmet etmediğini vurgulayarak:
“Kürtlerin oyları üç seçim bölgesine dağılmış durumda. Bazı bölgelerde seçmenlerimizin oylarından yararlanamıyoruz. Parti olarak seçmenlerimizin oylarına akıllıca kullanmamız gerekiyor, birinci seçim bölgesinde bir, ikinci seçim bölgesinde bir sandalye olmak üzere iki sandalye kazanmaya çalışıyoruz.”
2005 yılından bu yana Kerkük'teki lider Kürt partisi olarak kabul gören Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB), 2013 ve 2018 seçimlerinde Kerkük'teki 12 sandalyeden altısını elde etti. KYB, bu seçimde ise Değişim Hareketi ile “Kürdistan İttifakı” adı altında, birinci ve ikinci seçim bölgesinde bir veya iki sandalye kazanmayı hedefliyordu, ancak KYB’de yaşanan iç çekişmeler ve aday sayısındaki çokluk, önceki seçimlerde elde ettiği altı sandalyeyi kaybetmekten korkmasına neden oldu.
Birinci seçim bölgesinde, Kürdistan İttifakı adayı Ala Talabani'nin partisi tarafından dışlanması ve yerine başka bir adayla değiştirilmesi kararına rağmen seçimlere katılmak için ısrar etmesi üzerine Kürdistan İttifakı'nın oyları altı adaya dağılmış oldu.
Yeni seçim sistemine göre, en çok oyu alan adayın kazanması halinde bu durum KDP ve Yeni Nesil Hareketi adaylarının çıkarına olacaktır.
İsminin açıklanmasını istemeyen KYB Kerkük Teşkilatından bir yetkili, “KYB'nin iç sorunları, altı aday arasında bölünmüş durumda bu da beş sandalyeli seçim bölgesinde oylarımızı kendi elimizle teslim edeceğimiz anlamı çıkıyor...Ancak yine de her durumda, bu seçim bölgesindeki tüm sandalyeler Kürtlere gidecek. İkinci seçim bölgesinde ise bir ya da iki sandalye almayı dört gözle bekliyoruz" sözlerini kullandı.
Kerküklü seçmenlerin, parti ve adaylara dair tüm öfke ve tereddütlerine rağmen kentte biyometrik seçmen kartı alan seçmen oranı yüzde 87'ye ulaştı. Bu oran birçok Irak kentinden daha fazla.
Kürdistan İttifakı'nın birinci seçim bölgesi adayı Muhammed Nasreddin, "Değişim Hareketi ile Kürdistan Yurtseverler Birliği arasında bir ittifakın kurulması, Kürtlerin birliği için idi. Kürtlerin önceki seçimlerde kazandığı konum ve kazanımlarını kaybetmemelerini istiyoruz. Kürtler olarak, birinci seçim bölgesindeki beş sandalyenin tamamını, ikinci seçim bölgesindeki en az iki sandalyeyi kazanmasını bekliyoruz. Bu sandalyeleri kazanmamız halinde Kürtlerin kentteki konumunun daha da güvence altına almış olacağız" diyor.
Ninova'da sıcak yarış
Ninova’nın parlamentoda sekizi kadın ve dördü azınlık olmak üzere 31 sandalyesi bulunuyor.
Sekiz seçim bölgesine ayrılan Ninova’da 2 milyon 330 binden fazla seçmen, 750 sandıkta 401 aday arasından seçim yapacak.
Yedi Ezidi, altı Hristiyan ve sekiz Şebek aday ise kendilerine ayrılan birer kota sandalye için aday oldu. Ninova'da tartışmalı bölgeler, 14 sandalye için 28 adayın kayıtlı olduğu dört seçim bölgesi içinde yer alıyor.
Birinci seçim bölgesi için 17 kişiden ikisi kadın üç bağımsız aday listeye alındı. İkinci seçim bölgesinde, iki erkek ve bir kadın, dört meclis koltuğu için siyasi partilerin 20 adayı yarışıyor.
Seçim bölgesinde üç aday arasından dördü bağımsız, dört seçim bölgesinde ise 17'si bağımsız 40 aday sadece dört koltuk için yarışıyor.
Genel öngörü ise Kürtlerin Ninova’da 10'dan fazla sandalye kazanacağıdır. Kürtler, bu bölgelerden yedisinde aday gösterirken, şimdiye kadar bu bölgede ilk kez en Kürt partisi katılmış oldu.2018'de gerçekleşen seçimlerde KDP, Ninova'da altı sandalye kazanırken, bu seçimde sekiz ila dokuz sandalye kazanmayı hedefliyor.
KYB cephesinde ise 2018'de bir sandalye kazanan KYB, bu seçimde parti olarak umutlu olmasa da Kürtlerin toplam 10 sandalye kazanması için çabalıyor.
Kakayiler ise; Kerkük'teki ikinci seçim bölgesinden KDP adayı Necva Hamid, aynı seçim bölgesinden Kürdistan Sosyalist Demokrat Partisi'nden Hazar Reşid ve Ninova’da Kürdistan İttifakı adayı Ahlam Ramazan ile seçimlere giriyor. Irak'taki Hristiyanlar, Ezidiler, Şebekler, Feyli Kürtler ve Sabei-Mendailer gibi diğer azınlıklar kota sandalyeleriyle parlamentoya girebiliyorken, Kakayi azınlığı bu ayrıcalıktan mahrum…
Ahlam Ramazan, "Kakayiler sadece bana oy verirse kesinlikle kazanamam çünkü Ninova’da Kakayilerin sayısı az ve diğer milletlerden adaylarla mücadele için yeterli değil" diyor. 100 bin nüfusa sahip olduğu tahmin edilen Kakayiler, Ninova’nın yanı sıra IKB ve ülkenin farklı bölgelerine dağılmış durumdadır.
Salahaddin’in tartışmalı bölgesi “Tuzhurmatu”
Salahaddin’de bir milyondan fazla seçmen, 61'i kadın 194 adayın yarıştığı 12 sandalye için üç seçim bölgesinde oy kullanacak. Her bölgede bir kadın kotası bulunuyor.
Tuzhurmatu ilçesi, ikinci seçim bölgesinde 150 bin seçmen; altısı kadın 19'u bağımsız 62 aday arasından dördünü seçeceği ilin tek tartışmalı ilçesidir.
Kürdistan İttifakı ile KDP, seçmenlerinin ağırlıklı merkezi Tuzhurmatu ilçesi olan Salahaddin ikinci seçim bölgesinde kazanmak için yarışıyor. Söz konusu bölgede dört sandalyeden birine Kürtler talip. Mayıs 2018'de yapılan bir önceki parlamento seçimlerine altı farklı liste ve ittifaktan altı adayla katılan Kürtler, 8 bin 300'ün üzerinde oy aldı.
Diyala: Çok etnik grubun olduğu bölge
4 milyon seçmene sahip Diyala'da, 164 adaydan dördü kadın kotası toplam 14 sandalyeyi belirlemek için dört seçim bölgesine dağıtıldı.
Hanekin, Karatepe, Sadiya, Hemrin, Kifri ve Celawla gibi çok etnik gruptan oluşan kasabalardan oluşan dört seçim bölgesinde yaklaşık 200 bin ila 250 bin seçmeni, sekizi bağımsız olmak üzere, üç sandalye için yarışan biri kadın 35 aday için oy kullanacak.
Kürt partileri, beş kadın kotasını elde etmek için bu altı ilçede kadınları aday gösterdi.
Dördüncü bölgede 15'i kadın 39 aday, biri kadın 3 kota sandalye için rekabet ediyor.
16 Ekim 2017 olaylarının ardından kesin sayı bilinmemekle birlikte binlerce ailenin IKB’ye göç etmesi nedeniyle, söz konusu bölgelerde kesin bir Kürt nüfusu oranı bilinmiyor. Gerek Kürt, gerekse Türkmenlerin umudunu ise bu bölgelerdeki kadın kotasıdır.