Omar Sheikhmous
Avrupa’daki ilk Kürt öğrenci topluluğu, İsviçre-Lozan’da “Komela Xwendevanên Kurd li Ewropa – Avrupa Kürt Talebeleri Cemiyeti”- adı ile Ocak 1949’da Kürdistan’ın üç farklı bölgesinden gelen altı Kürt tarafından kuruldu: Suriye Kürdistanı’ndan Nureddin Zaza ve İsmet Şerif Vanlı (kökleri Türkiye Kürdistanı’na dayanıyor), İran Kürdistanı’ndan Abdulrahman ve Ahmad Kasımlo, son olarak da Irak Kürdistanı’ndan Abdulla Kadir ve Shawkat Akrawi. Zaza, Vanlı ve Qadir İsviçre’de ikamet ederken, Kasımlo Fransa/Paris’de yaşıyordu. Akrawi ise İngiltere’de öğrenciydi.
Kuruluş toplantısında, Kürt ulusal hakları için çalışılmasına, diğer Kürt öğrencilerle ve yeni ortaya çıkan uluslararası öğrenci hareketi ile bağların güçlendirilmesine (Özellikle, 1946'da Prag'da kurulan Uluslararası Öğrenciler Birliği ile (International Union of Students, IUS); Avrupa kamuoyunun Kürt tarihi, kültürü hakkında bilgilendirilmesine ve Kürtlerin kötü durumunun hafifletilmesi için Avrupa kamuoyunun desteğinin kazanılmasına karar veriliyor. Dahası bu cemiyet; Kürtlerin haklarını savunarak, onların yurtdışındaki elçisi gibi hareket etmeyi amaçlıyor. Bu nedenle de Kürtçe, Fransızca ve İngilizce olmak üzere üç farklı dilde “Dengê Kurdistan – Voice of Kurdistan – La voix du Kurdistan” adıyla bir bülten yayımlamaya karar veriyorlar. Bülten, Zaza tarafından yönetiliyor ve Kasımlo kardeşler tarafından da Paris’te yazılıp, basılıyordu. Dernek olarak var oldukları bir yıl süresince beş sayı çıkarılıyor.
1949 yılının yazında, yeni kurulan bu dernek, Macaristan’ın başkenti Budapeşte’de gerçekleşen komünizm yanlısı Dördüncü Dünya Gençlik ve Öğrenci Festivali’ne davet edildi. Derneğin dört kurucusu (Zaza, Vanlı, Qadir ve Akrawi) festivale katıldı. Fakat katılımları, bazı Orta Doğu komünist parti temsilcileri (özellikle İran’daki Tudeh Partisi ve Suriye Komünist Partisi) tarafından, işçi sınıfının emperyalizme karşı birliğini ve mücadelesini bölen milliyetçi bir örgüt olduğu gerekçesiyle anında engellendi. Dahası bu parti temsilcileri, Kürt ve Kürdistan denilen bir ülkenin varlığını inkâr ettiler. Bu nedenle de bu Kürt öğrencilerin, özel ve bağımsız Kürt öğrenci örgütleri oluşturmak yerine, kendi bulundukları ülkelerde var olan mevcut ulusal öğrenci birliklerine katılmaları gerektiğini savundular. Fakat, Latin Amerikalı sol delegasyonun ve festivalin uluslararası sekretaryasının desteği ile, Kürt heyetin festivalin farklı aktivitelerine katılımına, Kürtler ve onların hakları üzerine bilgilendirici seminerler düzenlenmesine izin verildi. Yine kısa süre sonra, derneğin temsilcilerinden biri, Eylül 1949'da Bulgaristan/Sofya’da düzenlenen uluslararası bir öğrenci toplantısına da katıldı.
Kasım 1949 yılında, partilerinin (İran Tudeh Partisi) Kasımlo kardeşlere (Abdulrahman and Ahmad), bu ulusal Kürt organizasyonundan ayrılmaları ve bu topluluk içerisindeki faaliyetlerini durdurmalarını emretmesiyle dernek aktivitelerini sonlandırmak ve kendini feshetmek zorunda kaldı. Bu çok önemli bir olaydı çünkü derneğin yayın organı olan “Dengê Kurdistan” Kasımlo kardeşler tarafından yazılıp, basılıyordu. Dr. Zaza, Kasımlo kardeşlerin yardımı olmadan hem yayıncılık hem de derneğin diğer işlerine devam edemedi.
Irak Kürdistan Demokrat Partisi (KDP), 26 Ocak 1953 yılında Kerkük’te Üçüncü Parti Kongresi’ni düzenlendiğinde, Kürtler için bir dönüm noktası yaşandı. Kongre sonucunda parti, Irak Kürdistan Öğrenci Birliği gibi kendi bağımsız demokratik Kürt örgütlerini kurmaya karar verdi. Benzer yapılanmaları Kürdistan’daki gençler, kadınlar ve köylüler için de kurmayı amaçladı. Bu, Irak Komünist Partisinin (IKP) yön verdiği ulusal birliklerle karşılaştığında KDP’nin edindiği belirli bir gücün, güvenin ve atılganlığın sonucuydu. Bu adım, Irak, İran, Suriye ve Türkiye’deki yerel komünist partilerle ilişkilerin daha da kötüye gitmesine neden oldu. Fakat, bu durumun bu ülkelerde yaşayan solcu Kürt yurtsever güçler ve kendi derneklerini kurmak isteyen Avrupa’daki Kürtler üzerinde olumlu etkileri de oldu.
1940’lı yıllardan beri, modern Kürt Ulusal Hareketi ve onun öğrenci toplulukları içerisindeki kolları; uluslararası komünist hareketlerin Afrika, Asya ve Latin Amerika’daki sömürge ülkelerindeki Ulusal Kurtuluş Hareketleri ile “Ulusal Cephe ya da Yurtsever Cephe” oluşturma gerekliliği ile ilgili söylemlerinden çok fazla etkilenmiştir. Kürt Ulusal Hareketi ve ona bağlı öğrenci, kadın, köylü dernekleri, Sosyalizme doğru Demokratik Solcu Üçüncü Dünya’nın “Kapitalist Olmayan Kalkınma” yolunu kopyalayıp, takip etti. Bu nedenle derneklerin programları ve politik belgeleri, yerel ve uluslararası düzeyde, komünist retorikten ve anti-emperyalizmin yoldaşlık temalarından ve tepkilerden çok etkilenmiştir.
Sömürgeci güçler İngiltere ve Fransa’nın Osmanlı Devleti’nin dağılması ve Sykes-Picot anlaşması sonrasında Kürdistan’ın parçalanmasında oynadığı rol ve Birleşik Devletlerin Kürdistan’a hükmeden çoğu devlet (İran, Irak ve Türkiye) ile müttefik olması (CENTO ve NATO) nedeniyle, Kürt Ulusal Hareketi Sovyetler Birliği’ni ve onun ittifaklarını, Orta Doğu’daki Kürt Ulusal Kurtuluş Hareketlerinin destekçisi ve dostları olarak gördü. 1923 yılında Kafkasya’daki Sovyet topraklarında yarı-özerk Kürdistan Cumhuriyeti’nin kurulması (Kızıl Kürdistan), Sovyet Birliği’nin 1946 yılında Kürdistan Cumhuriyeti’ne desteği (Mehabad), 11 yıl boyunca Molla Mustafa Barzani’ye ve ona bağlı kuvvetlere sığınma verilmesi ve 1963 -1972 yılları süresince Sovyetler Birliği’nin Irak Kürdistan’daki özerklik savunucusu harekete yardım ve destek sağlaması gibi tarihsel olaylar, bu olumlu algıyı güçlendirdi.
Bu pozitif ilişkilere rağmen, 1940'larda ve 1960’larda, Sovyetler Birliği ile birtakım anlaşmazlıklar ve çatışmalar da meydana geldi. Bunlar, Kürtlerin yaşadığı ülkelerde “işçi sınıfının birliği mücadelesi” ile “emperyalizme ve gericiliğe karşı ortak savaş” sorunları etrafında yoğunlaşmıştı. Komünist partiler, hem bağımsız solcu Kürt ulusal hareketlerinin ve partilerinin ortaya çıkmasına hem de öğrenci derneklerinin ve diğer profesyonel teşkilatların kurulmasına karşıydılar. Komünist partilerin ve yandaşlarının bu düşmanca tavırları en az üç nedene bağlanabilirdi: ideolojik nedenler, büyük-ulus şovenizmi ve bahsi geçen tüm ülkelerde dikkate değer sayıdaki Kürt aktivistin kendi saflarından ve liderliklerinden ayrılmasıyla zayıflama korkusu.
10-16 Ağustos 1956 tarihlerinde Batı Almanya’nın Wiesbaden şehrinde, Kürdistan’ın tüm bölümlerinden Batı Avrupa’ya gelmiş ve farklı ülkelerde yaşayan 17 Kürt öğrenci; 1949 yılında kurulan Avrupa Kürt Talebeleri Cemiyeti’ne benzer bağımsız bir Kürt öğrenci örgütü oluşturmak için bir konferans düzenlendi. Fakat Irak, İran ve Suriye Komünist Partilerine üye olan Kürt öğrencileri, bu tarz bir topluluğun kurulmasına karşı çıktılar. Sadece, “Komalay Rawshanbiri Khwindkarani Kurd le Ewropa - Komeley Rûşenbîrî Xûndekaranî Kurd” li Ewropa - Avrupa Kürt Talebeleri Kültür Derneği ” isimli bir topluluğun kurulması konusunda anlaştılar.
Derneğin amacı, Kürt Ulusal davasını destekleyecek tüm siyasi aktivitelerden ayrışıp sadece kültür ve öğrenci işlerine odaklanmaktı. Suriye Kürdistanı'ndan Dr. Ahmad Zamji, bir grup komünist öğrenci tarafından desteklenerek Başkan oldu. Bu yüzden, bir grup bağımsız solcu yurtsever öğrenci hem derneği kurtarmak hem de yeniden aktif hale getirmek için ikinci bir kongre çağrısında bulundu. Kongre, Ocak 1958 yılında Londra’da gerçekleşti ve İsmet Şerif Vanlı derneğin başkanı seçildi. Toplantı 22 Kürt öğrenci tarafından düzenlendi. Ayrıca, kongrede İngilizce ve Arapça yayın yapacak olan “Kurdistan” isminde bir derginin çıkarılmasına da karar verildi. Yine, toplantıda üçüncü kongrenin 1958 yazında (4-5 Ağustos) gerçekleştirilmesi de kararlaştırıldı. Batı Avrupa’nın farklı ülkelerinden gelen 20 Kürt öğrencinin katılımıyla gerçekleşen Üçüncü Kongre’de İsmet Şerif Vanlı başkan seçildi ve Vanlı’nın önerisi üzerine örgütün ismi “Avrupa Kürt Talebeleri Cemiyeti” (Kurdish Students’ Society in Europe – KSSE) olarak değiştirildi.
İngiliz yanlısı monarşinin devrildiği 14 Temmuz Devrimi ile Irak’ta, Kürtlerin amaçlarına ulaşmalarını sağlayacak pek çok ihtimal oluştu. Yeni bir anayasa kabul edildi. Anayasaya göre; Irak’ta yaşayan Kürtler ve Araplar bu ülkenin ortaklarıydı ve ayrıca anayasada; Kürt dilinin, kültürünün ve özerklik hakkının tanınabileceğine dair işaretler vardı. Irak’taki ve hatta Mısır’daki bu pozitif atmosfer, derneğin Üçüncü Kongresi’ne katılanları, General Kasım’a ve Başkan Nasır’a destek mektupları göndermek konusunda bile ikna etmişti.
Üçüncü kongre ile Cemiyet ilk kez, komünizm yanlısı Uluslararası Öğrenci Birliği’ne (IUS) üyelik için başvuru mektupları göndermeye karar verdi. Bir başka mektup ise, “Irak Kürdistan’ı Demokratik Gençlik” organizasyonunu kendi saflarında kabul etmeleri için Dünya Demokratik Gençlik Federasyonu’na (The World Federation of Democratic Youth – WFDY) gönderildi.
İlk başlarda, Avrupa’da ikamet eden komünist partilerin Kürt üyeleri, Avrupa Kürt Talebeleri Cemiyeti’nin kurulmasına ve 1949 yılında Budapeşte’de, 1955 yılında Varşova’da ve daha sonra 1962 yılında Helsinki’de gerçekleştirilen uluslararası gençlik festivallerine “Kürdistan Gençliği” adıyla katılmak isteyen Kürt Gençlik temsilcilerine karşı çıktılar. Fakat 1961 yılında Irak Kürdistan’ındaki silahlı özerklik mücadelesinin başlamasından sonra durum yavaş yavaş değişmeye başladı. Çoğu Kürt öğrenci Irak Kürdistan’ındaki özerklik mücadelesini güçlü bir şekilde destekledi. Yurtsever öğrenci sayısı 1959’dan sonra özellikle 1960’ların başında artmaya başladı.
Aynı dönemde, Sovyet bloğu ülkelerindeki Irak Komünist Partisi'ne bağlı Kürt öğrenci sayısı da artmıştı. Bu artış, Kasım Hükümeti’nin binlerce Iraklı öğrenciye burs vererek, Doğu ve Batı bloğu ülkelerinde eğitim almaya göndermesinin doğrudan sonucuydu. KSSE’nin 1959 yılında yüzden az olan üye sayısı yavaş yavaş artarak 1964 yılında binden fazla üyeye çıktı. Kürdistan’ın diğer bölgelerindeki Kürt öğrencilerinin sayısı da artmaya başladı. Nitekim bir başka Kürt öğrenci örgütü de ABD’de okuyan Kürtler tarafından kuruldu. Amerika’daki bu topluluk, Şefik Qazzaz ve eşi Linda tarafından hazırlanan The Kurdish Journal isimli bir dergi de yayımladılar fakat örgütün üye sayısı 1975 yılına kadar elliyi geçmedi.
Daha sonraları, komünist partilere üye olan Kürtler de KSSE’ye katıldı, fakat bu Kürtler KSSE’nin gelişimini durdurarak, uluslararası gençlik ve “Uluslararası Öğrenciler Birliği - IUS” gibi öğrenci organizasyonlarına üye olmalarını engellemeye çalıştı. Yine de 1959’dan itibaren KSSE’nin liderliği solcu yurtsever Kürt öğrencilerin kontrolünde kalmaya devam etti ve derneğe komünist partili bazı yeni üyeler kabul edildi.
Ancak tüm bunlar Şubat 1963 yılında Kasım rejiminin devrilmesi ve Baas rejiminin kontrolü ele geçirmesiyle değişti. Sovyetler Birliği ve onun uydu devletleri Kürt ulusal hareketine karşı daha olumlu ve destekleyici politikalar izlemeye başladılar. Bu devletler, KSSE’yi desteklemek için Kürt öğrencilere öğrenim bursu vermeye başladılar. Uluslararası öğrenci ve gençlik hareketi, Kürtlerin ulusal hakları için verdikleri mücadeleyi desteklemek adına harekete geçirildi ve Irak’taki özerklik ve demokrasi yanlısı silahlı direniş hareketine doğrudan teknik ve farklı destek biçimleri (1963-1972 arasında doğrudan finansal destek dahil) verildi.
Bu yeni politika, 1964 yılında KSSE’nin Uluslararası Öğrenciler Birliği’nin saflarına kabul edilmesine ve birçok gençlik ve uluslararası öğrenci festivaline davet edilmesine yol açtı. Bu durum KSSE’nin aynı zamanda birçok Doğu Avrupa ülkesinde yeni şubeler açmasını ve öğrenci örgütlerinin lider kadrolarında temsil edilmesini de sağladı.
Yurtsever ve Komünizm yanlısı Kürt öğrenciler arasındaki iş birliği, Irak'ın tek taraflı bir şekilde Kürt bölgeleri için son derece kısıtlı bir özerk yönetim uygulaması sonucunda yeni Baasçı Irak Hükümeti ve Kürt hareketi arasındaki savaşın yeniden başlamasıyla 1974 yılında sona erdi. Zaten 1973 yılında, Irak ve Sovyetler Birliği stratejik bir antlaşma imzalamıştı ve Irak Komünist Partisi, Baas rejimi tarafından yönetilen sözde “Ulusal Cephe”ye katılmıştı. Bu durum, KSSE içindeki yurtseverler ve komünizm sempatizanları arasında yeni sürtüşmelere yol açtı. KSSE’nin Sovyetlerdeki ve Çekoslovakya’daki yönetim kadrolarındaki bazı üyeler, Irak Hükümeti’ne karşı muhalif tavırları yüzünden yönetimden atıldı. Bir kısmı, Batı Berlin’e sürüldü. Diğer bir kısım, Suriye’ye gönderildi ve çok azının da İsveç’e sığınmasına izin verildi.
KSSE, Mustafa Barzani ve KDP liderliğindeki silahlı özerklik yanlısı hareketin çöküşünden sonra 1975'te bölündü. İran, Türkiye, Suriye ve Irak'taki solcu ve ilerici Kürt öğrenciler Yurtdışındaki Kürdistanlı Öğrenciler Derneği’ni (The Association of Kurdistan Students Abroad – AKSA) kurdular. KDP ve Komünist Parti destekçileri, KSSE ismiyle birbirinden bağımsız olarak çalışmaya devam ettiler.
Bu ayrışmalar, Avrupa’daki Kürt öğrenci hareketinin önemli ölçüde zayıflamasına ve KSSE’nin Avrupa’daki Kürt hareketinin bir temsilcisi olarak siyasi ve diplomatik ağırlığını kaybetmesine neden oldu. Türkiye’de yaşanan 1980 askeri darbesi ve 1982 yılında İran İslam Cumhuriyeti güçlerinin Kürtlerin kurtarılmış bölgeleri üzerinde kontrolünü genişletmesi ile Kürt siyasi sığınmacıların kitlesel olarak Avrupa’ya akın etmesi, Avrupa’daki Kürt öğrenci topluluklarının daha da zayıflamasına neden olan diğer faktörlerdendi. Hiç şüphesiz, 1980- 1988 yılları boyunca İran ve Irak arasında süren savaş, her iki ülkeden de Avrupa’ya çok fazla Kürt sığınmacı gelmesine neden oldu. Ayrıca, Suriye’den gelen Kürt sığınmacı sayısı da artmıştı. Bu yeni koşullar altında, Kürt sığınmacılarla birlikte Avrupa’ya gelen siyasi partiler küçük ve zayıf öğrenci topluluklarına bel bağlamak yerine Kürt işçiler ve sığınmacılar arasında örgütlenmeye başladılar.
Her iki KSSE (Iraklı KDP ve Komünizm yanlısı) ve AKSA, 1990’ların başına kadar bazı faaliyetlerini yürütmeye devam etti. Tekrar bir araya gelmek için bazı girişimler yapılsa da hiçbiri başarılı olamadı. Bu yüzden de her iki öğrenci oluşumu da Kürt sorununun yurtdışında savunulması ve yayılmasında çok uzun bir süre aktif ve başarılı bir tarihin ardından sahneden yavaş yavaş kayboldu.
Seçili Kaynakça:
1. Ali Ahmed, Nawzad; 2008: Rojnamegeri Khwindkarany Kurd le Ewropa we Amerika da 1949-1990 (Journalistic Works of Kurdish Students in Europe and America 1949-1990); Kurdology Centre Publications; Slemani.
2. Ali Ahmed, Nawzad; 2009: Komelék Belgenamay Komalay Xwindkarani Kurd le Ewropa 1963-1973 – (Some Documents of Kurdish Students` Society in Europe-KSSE 1963-1973); Binkay Jiin; Slémani.
3. Ali Ahmed, Nawzad; 2011: Kurdistan – Govari Komalay Xwindkarani Kurd 1958-1974 (Kurdistan – The Magazine of Kurdish Students´ Society); Binkay Jiin; Slémani.
4. Arif Rushdi Arif; 2012: Komalay Xwindkarany Kurd le Ewropa 1956-1975 ( Kurdish Students´ Society in Europe 1956-1975); M.A. Thesis at College of Humanities of Sulaimania University; published by PUK School of Cadres, Slémani.
5. Cefer, Eli (Ali Jafar); 2016: Kurd Al-Mahjar – Jam´iyat Al-talaba Al-Kurd fi Avruba (1949-1975) – (Sefarat Kurdistan fi-l-kharij) – Part One; (Diaspora Kurds- The Kurdish Students´ Society in Europé- KSSE- (1949-1975) – Kurdistan´s Embassy Abroad); Khani Publications; 2016.
6. Cefer, Eli (Ali Jafar); 2018: Dengê Kurdistan – La Voix Du Kurdistan (The Voice of Kurdistan)- Organe de la Jeunesse Kurde en Europe; No. Jimar (1-5), 1949; Part Three; Khani Publications; Istanbul.
7. Fragiskatos, Peter; 2011: Rebels and Representation : Kurdish human rights and the limits of advocacy; Thesis (Ph.D.)--University of Cambridge; 2011.
8. Howell, Nathaniel, W.; 1965: The Soviet Union and the Kurds: a study of national minority problems in Soviet policy. Unpublished Ph. D. Disertation; University of Virginia; Charlottessville. Arabic Translation: Almor´ib, Diyauddin, Alkurd Walittihad Alsovyaty; Ilaf, Baghdad;2006.
9. Rasoul, Fadil; 1988: Grossmachtpolitik und Freiheitskampf : Kurdistan und die sowjetische Nahost-Politik. Wien; Junius. Arabic Translation: Na´asan, Ghassan; Kurdistan we Alsiyasa Alsovyetiye fi Alsharq Alawsat; PUK Bir u Hoshyari Bureau; Slemani; 2008.
10. Sheikhmous, O; 1989: The Kurds in Exile; To The Nordic Conference Of Middle-East Researchers; Uppsala - Sweden; January 26-29, 1989. Published in the "Yearbook of the Kurdish Academy 1990", pp. 88-114.
11. Vanly, Ismet Cherif; 2014: Min Mudhakkarat Ismet Cherif Vanly ( From Ismet Cherif Vanly´s Memoirs), in Arabic; Binkey Jiin; Slemani, 2014.
12. Zaza, Noureddine; 1982 & 1993: Ma Vie de Kurde ou le Cri du peuple Zazae, Lausanne ; Paris, éditions P.M. Favre, 1982. 2e éd. 1993. Arabic Translation: Khisro Botani; Hayati ke Kurdi; Aras Publications; Arbil, 2008.
İngilizceden çeviren: Gülten Okçuoğlu