Kazakistan'ın engebeli bozkırları ve sert iklimi, Kürtler de dahil olmak üzere sürgün edilen birçok millet için hapishane haline geldi.
Kazakistan, II. Dünya Savaşı yıllarında Stalin rejiminin Sovyet iktidarına tehdit olarak gördüğü halkların siyasi ve sosyal deneyler olarak kullandığı, bir eğitim alanı ve bir sürgün yeri haline geldi.
"Üç kez sürgün edildik"
Kalbinde her zaman Kürdistan hasreti taşıyan 75 yaşındaki İspaneli Kadir, "Üç kez sürgün edildik. 1937'de sürgün edildik, Kafkaslardan geldik. 1944 yılında bizim Kürtler Giruz'dan sürüldü. Ve 1991'de Ermenistan'dan sürgün edildiler. Kürdistan'ı kim istemez? Artık her şeyi gösteren televizyonlarımız var. Euronews Kürtleri gösteriyor, biz ona bakıyoruz, Kürtlerin ne durumda olduğundan haberdar oluyoruz. Biz de Kürdistanımızın bağımsız olmasını istiyoruz. O zaman ilerde topraklarımıza dönebiliriz" diyor.
1944 sonbaharında bir gün Kızıl Ordu askerleri, Karadeniz kıyısındaki Batum bölgesinde bir köyde yaşayan bu Kürt ailenin ileri gelenlerinin kapısına dayandı.
"Stalin 'bu milletin hepsini götürüp denize atın' demiş"
Sürgünde ablasını kaybeden 84 yaşındaki Fatma Kurdova, sürgün yolunda yaşadıkları o zor yılları şöyle anlatıyor:
"Ben 1939 doğumluyum. Elimizde belgeler yoktu. Babam, ağabeylerim vardı. Hepimiz oradaydık. 1922'de bizi yerimizden çıkarmışlar. Ben 1939’de dünyaya gelmişim. Stalin, 'bu milletlerin hepsini götürüp denize atın, hepsi ölsün' demiş. Sonra Lenin'di ya da bir başkası, şimdi hatırlamıyorum, ' oraya sürün, orada yaşasınlar' dedi. Bütün evlerimiz, mandalarımız, ineklerimiz tüm mal varlığımız orada kaldı. Tüm milleti topladılar ve sürdüler. Hiçbir şey vermediler. Trenlere bindirildik, 5-6 gün yollarda kaldık. Ablam Ural denen yerde, yolda öldü ve oraya gömüldü. Dört erkek kardeşimle Kırgızistan'a gittik. Kırgızistan'da azar azar çalıştık, pamuk topladık ve onunla yaşadık."
Kazakistan'da Ermenistan ve Azerbaycan'dan sürülen Kürtler biliniyor ama Batum'dan sürülen Kürtler hakkında fazla bilgi sahibi bulunmuyor ve kimse onları bilmiyor.
"Hep ülkemize dönmek istedik"
Gürcistan'dan iki kez sürgün edilmeleri hakkında Nargile Hosenoğlu şunları söylüyor:
"Sürgün edildiklerinde hiçbir şeyleri yoktu, ne varsa hepsini bırakıp geldiler. Buraya Kazakistan'a geldiler. Bu ülkede yaşamaya başladılar, ama hep geldikleri ülkelerine dönmek istediler. Sonra 1950'lerde tekrar kendi istekleriyle Gürcistan'a döndüler. O zamanlar 5-6 yaşındaydım. 4 yıl Gürcistan'da kaldıktan sonra tekrar sürgün edildik. O zaman buraya geldim. İlkokula gidiyordum.”
Sürgünde ailesinden geriye bir tek kendisi kalan 96 yaşındaki Dursun Mamuçoglu ise, "Hiç bir bilgi kalmadı, herkes öldü. Ne abla ne ağabey hepsi öldü, bir başıma yalnız kaldım” diye anlatıyor.
Bir kış günü, askerler birkaç Kürt ailesini bir Kazak köyünde indirdiler. Köylülerin kendilerine yiyecek getirmesini engellemek için askerler ailelerin çevresini sarmıştı. Ancak Kazaklar, yemekleri çok ilginç bir şekilde ailelere ulaştırmayı başardı. Kadınlar ve çocuklar uzaktan ailelerin üzerine keşkek ve çökelek atmaya başladı.
"Askerler etrafımızı sardı"
Ali Tamooglu, Kazak halkının sürgün edilen Kürtlere yardım etmesinin ilginç öyküsünü şöyle anlatıyor:
"Babam, `Kazakistan'a vardığımızda askerler etrafımızı sardı ve bizi bırakmadı' derdi. Sonra her Kazak ailesi Kürtleri evlerine götürdü. Oradayken (askerlerin gözetimindeyken) Kazaklar Kurmancanlara çortan (kurutulmuş çökelek) attılar. Onlar (Kürtler) kendilerine taş atıldığını sandı. Sonra bir bakmışlar ki meğer attıkları şey çökelekmiş. Onlara yardım olsun diye atarlarmış."
1937-1944 dönemleri arasında Kürtler, Koreliler, Almanlar, Polonyalılar, Ermeniler, Çeçenler, İnguşlar, Çerkezler, Türkler ve diğer milletler Sovyetler Birliği'nin farklı bölgelerinden toplam 1 milyon 209 bin insan Kazakistan bozkırlarına sürüldü.
"Kazaklarla kardeşçe yaşıyoruz"
Kazakistan'ın Uştob köyünde yaşayan Kürt çiftçi Ruslan Hoşenoglu, "Uştob köyünde 2 bin insanımız var. Bu çiftliği 10 yıl önce kurdum. Ben buraları aldığımda hepsi boştu, şimdi çok şükür sığırlarımız koyunlarımız var. İyi şartlarda yaşıyoruz. Kürtler, tüm halkımız çok iyi yaşıyor. Kazaklar arasında arkadaşlarım var, kardeşçe yaşıyoruz, birbirimizi tanıyoruz" diyor.
Sürgün edilen insanların çoğu, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra ülkelerine döndü. Ancak Kürtlerin sürüldüğü cumhuriyetlerin yönetimleri, Kürtlerin kendi köylerine dönmesine izin vermedi.
Bugün Kazakistan'da sürgün edilen Kürtlerin sayısının 100 binin üzerinde olduğu tahmin ediliyor.