2020'den bu yana Mali, Çad, Gine ve Burkina Faso'da yaşanan askeri darbelere bir yenisi Nijer'de eklendi. Nijer, Sahel bölgesinde Fransa’nın en sıkı müttefikiydi. El Kaide bağlantılı grupların faaliyetlerine karşı 2013'te Serval Operasyonu'nu başlatan Fransa, 2014'te ise askerlerini Moritanya, Çad, Nijer, Burkina Faso'ya konuşlandırarak Barkhane Operasyonu'nu başlatmıştı. Ancak bu ülkelerdeki güvenlik sorunlarını çözemeyerek tek tek çekilen Fransız askerleri geçen sene Nijer'e konuşlanmıştı. Nijer’de ABD’nin de askeri üssü var. Nijer’deki darbeye destek verenler ise sokaklara Rus bayraklarıyla çıktılar. Çünkü Rusya bölgedeki ülkelere terörle mücadelede paralı askerleriyle destek veriyor. Wagner'in halihazırda Orta Afrika Cumhuriyeti, Mali, Sudan, Mozambik ve Madagaskar'da eğitim ve koruma faaliyetleri bulunuyor. Nijer darbesinin olduğu günlerde 17 Afrika lideri de Rusya’da Putin’le zirvede buluşmuştu.
Nijer’de 2021 seçimlerini kazanan Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum, kendilerine “Vatanı Koruma Ulusal Konseyi (CNSP)” adını veren bir grup asker tarafından 26 Temmuz’da darbe sonucu devrildi.
Darbenin arkasında yaklaşık 10 yıldır Cumhurbaşkanı Muhafız Alayı komutanı olarak görev yapan General Omar Tchiani’nin olduğu ortaya çıktı.
Nijer ordusu, güvenlik güçlerinin farklı unsurları arasında kan dökülmesinin önüne geçmek, Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum ve ailesini korumak için darbe bildirisini desteklemeye karar verdiklerini duyurdu.
Batı Afrika’da terör nedeniyle binlerce kişi can verdi
Batı Afrika ülkelerinde siyasi istikrarsızlık, kıta dışı aktörlerin güç rekabeti, bölge rejimlerinin zayıflaması ve Libya’da Muammer Kaddafi rejiminin devrilmesi güvenlik açığını derinleştirdi.
Uyuşturucu, silah ve akaryakıt kaçakçılığı gibi yasa dışı yollardan yüksek gelirler elde eden silahlı örgütlere karşı devletler, darbe ve iç karışıklık gibi nedenlerle ordularına yeterli bütçe ve ekipman sağlayamıyor. Terör örgütü El Kaide ve DEAŞ bağlantılı gruplar, Çad Gölü Havzası, Nijerya, Mali, Nijer ve Burkina Faso’nun ortak sınır hattında yüzlerce insanın yaşamını yitirdiği saldırılar düzenliyor.
Nijerya, Nijer, Mali ve Burkina Faso başta, bölgedeki 15 ülkede terör saldırılarının artması nedeniyle ocak ile haziran ayları arasında yaklaşık 4 bin 600 kişi hayatını kaybetti.
Batı Afrika’da yılın ilk 6 ayında 1800 terör saldırısı düzenlendi, yaklaşık 7 milyon kişi evini terk etmek zorunda kaldı.
Geçmişte sömürge güçlerinin rekabet merkezi Afrika kıtası, bugün özelikle Rusya, Fransa ve ABD gibi küresel aktörlerin güç mücadelesine sahne olmaya devam ediyor.
Eski sömürgelerinde hakimiyetini sürdürmeye çalışan Fransa, diğer ülkelerin Afrika’da artan varlığından rahatsız olan ABD ve askeri ilişkilerle kıtada hakimiyetini derinleştirmeye çalışan Rusya bu rekabette öne çıkan ülkeler arasında yer alıyor.
Rusya, ham madde kaynakları ve enerji üretimi ile altyapı projelerine hakim olmaya çalışıyor. Bu adımlarıyla Rusya, Afrika’nın toplam silah ithalatının yüzde 35’ini karşılıyor.
Kıtanın eski sömürge güçlerinden ve halen farklı alanlarda Afrika’da nüfuz sahibi olan Fransa ise Rusya’nın Afrika’daki adımlarından rahatsızlığını belli eden ülkelerin başında geliyor.
Öyle ki France24 televizyonu, Afrika-Rusya Zirvesi öncesi Rusya’nın Afrika’da desteklediği kişileri konu aldığı yayınında Rusların Pan-Afrikanizm üzerinden Fransa karşıtlığını körüklediğini öne sürdü.
Nijer’deki darbenin ardından darbeyi destekleyen grupların sokaklarda Rus bayrakları sallaması ve Rusya’ya destek sloganları atması Fransa’nın şüphelerini doğruluyor.
Büyük bir rastlantı eseri Nijer’de darbe olurken, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de St Petersburg’da Afrikalı liderleri ağırlıyordu.
Ama 2019’da aynı konferansına 43 Afrika ülkesi devlet başkanı katılırken, bu yıl sayı 17’de kaldı.
Kremlin, ABD ve Avrupalı ülkeleri zirveye katılmamaları için Afrika ülkelerine “eşi benzeri görülmemiş bir baskı” uygulamakla suçladı.
Ukrayna tahıl anlaşmasından çekilen Putin, zirvede Afrika ülkelerine ücretsiz tahıl göndermeyi teklif etti.
Birçok Afrika ülkesi tahıl ithalatı için büyük ölçüde Rusya ve Ukrayna’ya bağımlı. BM verilerine göre Somali ve Eritre’nin ihtiyaç duyduğu buğdayın %90-100’ü bu iki ülkeden geliyor.
Tahıl dışında Afrika ülkelerinin Rusya’dan beklentisi de Wagner paralı askerleri.
Wagner’in kurucusu ve şefi Yevgeny Prigozhin de isyandan sonra ilk kez Rusya’da zirve sırasında görüldü.
Wagner’in halihazırda Orta Afrika Cumhuriyeti, Mali, Sudan, Mozambik ve Madagaskar’da eğitim ve koruma faaliyetleri bulunuyor.
Mali’de siyasi istikrarsızlık ve El Kaide bağlantılı grupların faaliyetlerine karşı 2013’te Serval Operasyonu’nu başlatan Fransa, 2014’te ise askerlerini Moritanya, Çad, Nijer, Burkina Faso’ya konuşlandırarak Barkhane Operasyonu’nu başlatmıştı. Ancak bu ülkelerdeki güvenlik sorunlarını çözemeyerek tek tek çekilen Fransız askerleri geçen sene Nijer’e konuşlanmıştı.
Fransız askerlerinin çekildiği son kale Nijer de düştü.
Kıtadaki en fazla askeri üsse sahip ülkelerden biri olan ABD’nin Kenya, Nijer, Burkina Faso, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti (OAC), Cibuti, Çad, Somali ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti (KDC) gibi ülkelerde kalıcı ve geçici askeri üsleri bulunuyor.
Afrika’daki askeri varlığını 2007’de kurulan ABD Afrika Komutanlığı (AFRICOM) bünyesinde birleştiren ABD’nin, Afrika’daki 54 ülkenin 50’sinde askeri personeli bulunuyor.
Afrika ülkeleriyle Soğuk Savaş döneminden beri ilişkilerini geliştiren Çin ise Afrika ülkeleriyle ekonomik ilişkilerini derinleştiriyor.
Enerji güvenliği için bölge ülkeleriyle işbirliği yapan ve ürettiği ürünler için Afrika’da pazar oluşturmayı amaçlayan Çin, Afrika ülkelerindeki güvenlikle ilgili problemlerden uzak duran bir politika yürütüyor.
Afrika’da ABD’den sonra en fazla askeri üsse sahip ülke ise Fransa.
Fransa’nın Cibuti, Çad, Gabon, Fildişi Sahili, Nijer ve Senegal’de askeri üssü bulunuyor.
İngiltere’nin Kenya’da ve Almanya’nın da Nijer’de askeri üssü mevcut.
İtalya, Japonya, Çin, Suudi Arabistan’ın Cibuti’de, Birleşik Arap Emirlikleri’nin Somaliland’da askeri üsleri bulunuyor. Hindistan’ın ise Seyşeller’deki askeri üssü dikkati çekiyor.
Rusya’nın kıtada askeri üssü bulunmazken, 6 ülkede üs kurmayı planladığı ileri sürülüyor.
Kıta’daki diğer darbeler…
Mali’de cunta lideri 2 kez darbe yaptı
Mali’de bir grup asker 18 Ağustos 2020’de ayaklanarak eski Cumhurbaşkanı İbrahim Boubacar Keita’yı devirip yönetimi ele geçirdi. Keita’nın istifasından sonra 25 Eylül’de geçiş sürecinin Cumhurbaşkanı Bah N’Daw ve yardımcısı, cunta lideri Assimi Goita yemin ederek göreve başladı.
24 Mayıs 2021’de ordu, kabine değişikliğini gerekçe göstererek tekrar yönetime el koydu ve Geçiş Konseyi Başkanı Bah N’daw ve Başbakan Moctar Ouane’yi gözaltına aldı. Darbenin arkasındaki Assimi Goita, 7 Haziran 2021’de yemin ederek resmen cumhurbaşkanlığı görevine başladı.
Tepkilere rağmen hükümet, anayasal yönetime geçiş için cumhurbaşkanlığı seçimlerinin Şubat 2024’te yapılacağını duyurdu.
Çad’da eski cumhurbaşkanının oğlu yönetime el koydu
Cephe hattında çıkan çatışmada yaralanan Cumhurbaşkanı İdris Debi İtno’nun hayatını kaybetmesi sonrası oğlu Muhammed İdris Debi İtno, 20 Nisan 2021’de ülke yönetimine el koydu.
Askeri Geçiş Konseyi (AGK) Başkanı General Muhammed İdris Debi İtno 2022’de, seçimlere kadar sürecek 2 yıllık yeni geçiş dönemi için cumhurbaşkanlığına getirildi.
İtno’nun geçici cumhurbaşkanı seçilmesi muhalefetin tepkisine neden oldu.
Gine’de Conde dönemi son buldu
Mali’nin komşusu Gine’de devrik lider Alpha Conde’nin anayasayı değiştirerek 3’üncü dönem de cumhurbaşkanı adayı olması ülkede darbeye giden sürecin başlangıcı oldu.
82 yaşındaki Conde 2020’de 3’üncü kez seçilerek başa gelmeyi başarsa da iktidarı hayal ettiği gibi olmadı ve 2018’de oluşturduğu elit timin başına bizzat getirdiği Yarbay Mamady Doumbouya tarafından 2021’de devrildi.
Terör olaylarının artışa geçmesinin ardından Ocak 2022’de Yarbay Paul-Henri Sandaogo Damiba’nın yönetime el koyduğu ülke, tüm yaptırımlara rağmen cuntayı sürdürdü.
Burkina Faso’da darbeciler darbeyle indirildi
Terör olaylarının artışa geçmesinin ardından Ocak 2022’de Yarbay Paul-Henri Sandaogo Damiba’nın yönetime el koyduğu ülke, tüm yaptırımlara rağmen cuntayı sürdürdü.
Sık sık ülkedeki güvenlik sorununu çözememekle suçlanan Damiba, 30 Eylül 2022’de Yüzbaşı İbrahim Traore ve destekçileri tarafından düşürüldü.
Komşu ülke Mali’deki El Kaide ve DEAŞ bağlantılı terörist grupların, 2015’ten bu yana ülkenin kuzeyinde ve doğusunda yaptığı saldırılar, ülkeyi darbeye götüren sürecin omurgasını oluşturdu.
Gine Bissau’da darbe girişimi
Gine Bissau’nun başkenti Bissau’da 1 Şubat 2022’de Cumhurbaşkanı Umaro Sissoco Embalo’nun kabine toplantısı esnasında darbe girişimi yaşandı.
Cumhurbaşkanı Umaro Sissoco Embalo, olayın ardında uyuşturucu çetelerinin yer aldığını belirterek “Amaçları darbe yaparak beni, Başbakanı ve tüm kabineyi öldürmekti.” ifadesini kullandı. (AA- Le Monde- ABC)