O güne kadar çok da farkında olmadığımız yaş farkı, aynı yaşta olduğum bir arkadaşımın şu cümlesiyle kendini gösterdi: Yıllar önce arabayı 60 bin liraya sattığımızda, 'Ev mi alsak yeni bir ikinci el araba mı?' diye aile arasında tartışmıştık.

Masada acı bir gülümsemeyle gelen kısa bir sessizlik oldu. 

Zira hepimiz, ortalama ev fiyatlarının 1,2 milyon liraya ulaştığı bir gerçeklikte yaşıyorduk. 

Daha genç arkadaşların şaşkınlıkları arasında yaşı bana yakın olanlar, devlet memuru babalarının emeklilik maaşıyla nasıl yazlık aldıklarını anlatmaya devam ediyordu. 

Sosyal Güvenlik Uzmanı Özgür Erdursun'un paylaştığı şu tweeti geliyor aklıma: Ülkemizde en yüksek ücretle, özel sektörde çalışan bir kişi 25 yıl için maksimum 269 bin lira kıdem tazminatı alabilir.

En düşük ikinci el araç fiyatının 300 bin lira olduğu Türkiye'de, 25 yıllık emeğiniz bir araba alamıyor anlamına geliyor bu. Ya da eskiden belki iki ev alabileceğiniz 269 bin lira, son günlerin trendi "tiny house"una bile yetmiyor. 

Peki 3 milyonluk, 5 milyonluk evler nasıl satılıyor? 

Beş yılda üç kat hızlanan yabancıya konut satışı ve yüksek gelirlilerin emlak talebini bir kenara koyarsak yurdum insanına bu evleri aldıran dürtünün adı "Bugün almazsam yarın daha pahalı olacak" endişesi. 

Enflasyonun ve kurun yükseldiği ortamda tüketici, parasını korumak adına, hiç planında olmasa bile başka bir yatırım alanına yöneliyor. 

Yarın hiçbir şeyi bugünkü fiyatından bulamayacağına inanan tüketicinin yöneldiği öncelikli yatırım alanı gayrimenkul. Bu gayrimenkulü ve daha pek çok ihtiyacını almak için başvurulan öncelikli yöntem ise borçlanma. 

Her iki kişiden biri borçlu

Türkiye Bankalar Birliği'nin (TBB) verilerine göre ihtiyaç, konut, taşıt ve kredi kartlarının toplamından oluşan bireysel kredileri kullanan kişi sayısı son bir yılda 1,6 milyon kişi arttı ve 36,1 milyon kişi oldu. 
 

Türkiye'nin 18 yaş üstü nüfusu yaklaşık 60 milyon. Bu, her iki kişiden birinin ya da her 100 kişiden 60'nın kredi borcu olduğunu gösteriyor. 

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK), Nisan 2022 itibarıyla takipteki tüketici kredileri ve kredi kartı borçlarının toplamını 26 milyar 794 milyon lira seviyesinde açıkladı. 

Hanehalkının borcu 1,1 trilyon liranın üzerinde

Detaylara inmeden önce Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın internet sitesinde yayınladığı hanehalkı borçluluğuna bakalım. 

TCMB'nin verilerine göre 2021 sonu itibarıyla Türkiye'de hanehalkının elinde tuttuğu varlığın değeri 4,1 trilyon lira. Bunların arasında mevduatlar, altın, hisse senetleri ve tahviller var. Yükümlülükleri yani borçları ise 1 trilyon 95 milyar lira. 
 

Mavi çizgi hanehalkının toplam varlığını, siyah çizgi toplam yükümlülüğünü gösteriyor/ Grafik: TCMB

TTB'ye göre Nisan 2022 itibarıyla bireysel kredilerin değeri son bir yılda yüzde 26 arttı ve 1trilyon 137 milyar lira oldu. 

Her 100 birim harcanabilir gelirden 43'ü borç

TCMB'nin en son açıkladığı 2021 dördüncü çeyrek Finansal Hesaplar Raporu'na göre finansal varlıklarında en temel araç yüzde 73 dolayındaki payı ile para ve mevduat olup, bunu hisse senetleri ve özkaynaklar izliyor. Hanehalkı yükümlülükleri incelendiğinde ise tamamına yakınını krediler oluşturuyor.  
 

Hanehalkının borcunun harcanabilir gelire oranı ise yüzde 43. Yani her 100 gelirden 43'ü borca gidiyor. 
 

Peki sıradan vatandaş, kullandığı krediyi nerede harcıyor?

BDDK'nın açıkladığı Nisan 2022 verisine göre tüketici kredilerinin değeri 827 milyar 451 milyon lira. 

Bu kredilerde aslan payı ihtiyaç kredilerine (488 milyar 905 milyon lira) ait. İkinci sırayı 321 milyar 58 milyon lira ile konut kredileri alırken, taşıt kredilerinin toplamı 17 milyar 487 milyon lirayı buldu. 

Kullanılan kredilerin yüzde 90'ından fazlası Türk lirası cinsinden. Ancak yabancı para cinsinden krediyi tercih edenler de var. Örneğin konut kredilerinin 90 milyon lirası, döviz karşılığı olan krediler. 

Bunun yanı sıra bireysel kredi kartlarının değeri 243 milyar 113 milyon lira. 

Tüketici kredileri 20 yılda 420 kat arttı

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu'nun verilerine göre 2002'den bu yana her yılın son ayındaki ve Nisan 2022'deki kredilerin durumu şu şekilde: 
 

Yukarıdaki tabloya göre 2002'nin aralık ayında sadece 1 milyar 973 milyon lira olan tüketici kredileri, Nisan 2022 itibarıyla 827 milyar 451 milyon liraya ulaştı. Bu tüketici kredilerinin 20 yılda 420 kat artması anlamına geliyor. 

2002'de 266 milyon lira olan konut kredileri yıllar içerisinde katlanarak arttı. Örneğin, 2004 yılında 2 milyar lira seviyesinde olan konut kredilerinin bir sonraki yıl beş kattan fazla yükseldiği görülüyor. Bugünkü seviyesi ise 321 milyar lira. 

Diğer kredi türlerine göre istikrarlı şekilde artmayan bir tek taşıt kredileri var. 2008 küresel krizi ve dört yıl önceki kur krizi sonrası düştüğü görülen taşıt kredileri, son olarak 2018'de 6,5 milyar lira seviyesini görmüş. Bugün ise 17 milyar 487 milyon lira değerinde. 

İnsanların en fazla tercih ettiği ihtiyaç kredilerinde ise 20 yılda 395 kat artış var. Yine 2002'de 4 milyar 335 milyon lira değerinde olan kredi kartları, bugün 243 milyar lirayı aşmış durumda. 

Takipteki tüketici kredileri 20 milyar liranın üzerinde

Gelelim çok daha kritik bir konu olan takipteki kredilere. 

Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Selva Demiralp'ın BBC Türkçe için kaleme aldığı makaleye göre takipteki alacaklar, bankanın bir süredir ödeme alamadığı ve kredinin tamamının ödenmesinden ümidini kesip gözden çıkardığı miktar kadar provizyon ayırması gereken kredileri gösteriyor.

Takipteki alacakların bankaları temkinli olmaya ve kredi arzını kısmaya itebileceğini söyleyen Demiralp, “Krediler sadece yatırımlar için değil günlük aktivitenin finansmanı için de gerekli olduğundan krediler kanalının durması daha fazla firmayı iflasın eşiğine sürükleyebilir” diyor. 

BDDK'nın verilerine göre takipteki tüketici kredilerinin değeri 20 milyar 191 milyon lira. Bu değer, toplam kullanılan taşıt kredilerinden fazla. 

Tüketici kredilerinin tamamının 827 milyar 451 milyon lira olduğu düşünüldüğünde, takipteki tüketici kredileri, toplam tüketici kredilerinin yüzde 2,4'ü. 

Kredi kartlarına baktığımızda; bireysel kredi kartlarının değeri 243 milyar 113 milyon lira. Takipteki kredi kartlarının değeri ise 6 milyar 602 milyon lira. Yani yüzde 2,72. 

Takibe düşen tüketici kredileri ve bireysel kredi kartları toplamı 26 milyar 794 milyon lira. Bu değer ise yıllar içinde şu şekilde değişti:
 

Yukarıdaki tabloya göre takipteki krediler, 20 yılda 96 kat artarak 26 milyar 794 milyon liraya ulaştı. 

Pandemi yılında önemli ölçüde gerileme kaydeden takipteki alacaklar geçen yıl yaklaşık 7 milyar lira birden arttı.