Karapetê Xaço kimdir?

Asırlık hayatıyla dengbejlik geleneğinin en önemli isimlerinden Ermeni Dengbej Karapetê Xaço’nun hayat hikayesi…

Kürt dengbêjlik geleneğinin en önemli isimlerinden Karapetê Xaço'nun asıl adı Garapet Khaçaturyan'dır. Karapetê Xaço, bazı bilgilere göre 1900, bazı bilgilere göre de 1903 ya da 1908 yılı doğumludur. Xaço günümüzde Batman’ın Beşiri ilçesine bağlı Bileyder (Binatlı) köyünde Ermeni bir ailenin 4 çocuğundan biri olarak dünyaya gelir. Doğduğu zamanlarda Diyarbakır’a bağlı olan bu köy, sonradan Batman’a bağlanmıştır.

İttihat ve Terakki Parti’sinin iktidarı döneminse 1915'teki Ermeni Fermanı sırasında annesini ve babasını gözleri önünde kaybeden Xaço, kardeşleri Abraham, Manuşak ve Xezal ile birlikte bir asker sayesinde hayatta kalır.

Xaço ve 3 kardeşi, Xerzan ovasındaki Kürt köylerinde Ermeni olduklarını gizleyerek dilencilik yapar ve bu şekilde hayatta kalmaya çalışırlar. Kürtçe bilmeleri de onlar için büyük bir avantaj olur.

Xaço’nun dengbejlik serüveni de daha çocukluk çağlarına denk gelen günlerinde başlar. Ablasının evlendiği köyde 11-12 yaşlarındayken çobanlık yapmaya başlar.

Bu köyde ünlü aşiret Beyi Fîlîtê Qûto’nun ölümü için ona adadığı Kürtçe şarkısı ile kız kardeşiyle birlikte Filitê Qûto'nun oğlunun himayesine sığınırlar.

Şeyh Said Hareketinin ardından 1929 yılında Suriye’de bulunan Qamişlo’ya (Kamışlı) gider. Suriye, o dönem Fransa’nın elindendir. Fransız Yabancı Lejyonu'nda 15 yıl paralı asker olarak çalışır. Askerlik yaptığı sırada, 1936 yılında Ermeni Azizyan ailesinin kızı Yeva ile evlenir. 4 kızı bir oğlu olur.

2. Dünya Savaşı sona erdiğinde Sovyet Ermenistan'ı tüm dünya Ermenilerine ülkelerine gelme çağrısı yapar ve Xaço da 1946'da hayatı boyunca gitmek istediği Ermenistan da Erivan’a yerleşir.

1950 yılında Erivan Radyosunun Kürtçe kadrosuna katılır. Ermenistan yılları meşhur Erivan Radyosu yıllarıdır.

2000’li yıllara kadar Erivan radyosunda çalışan Xaço, dengbej müziğinin en önemli yorumcularından biri olur. Xaço’nun sesi ve klamları bu radyo sayesinde tüm Kürt coğrafyasına yayılır.

Karapetê Xaço hayatı boyunca Ermenice dahil Kürtçe dışında hiçbir dilde müziğini icra etmemiştir. Xaço para için de dengbejlik yapmadığını söyler. 2002 yılında verdiği bir röportajda bu durumu şöyle anlatır:

“Çocuktum, kör bir aşık vardı. Adı Şako'ydu. O kör aşıkın Kürtçe şarkı okunduğunu duymuştum. Zaten o zamanlar kaset yoktu. Kaset olmadığı için kişinin sesinden canlı olarak müzik dinleyemiyorduk. Kendi kendime Kürtçe şarkı söylemeyi öğrendim. O zaman Kürtlerin tarlalarında buğday ekiyordum ve biçiyordum.  Hayvanlarını güdüyordum. Pazar günleri Ermeniler çalışmıyordu. Fakat patronum o günlerde bile beni sürüyü gütmem için gönderiyordu. Ama kiliseye gittiğim zamanlarda bile kılam söylüyordum.

Bütün kılamlarımı Kürtçe söyledim. Tek bir kılamımı bile Kürtçe dışında başka bir dilde söylemedim. Ermenice de söylemedim. Hiçbir zaman para için kılam söylemedim. Para için kılam söylemek çok ayıp bir şeydi. Dengbêjlikte para için kılam söylenmez. Hiç durmadan bir ay gece gündüz boyunca kılam okuyabilirim.

Devam edecek