Van YYÜ, Yaşayan Diller Enstitüsü tarafından her yıl Kürt edebiyatının önemli şahsiyetleri adına düzenlenen 5’inci Uluslararası Kurdiyat Sempozyumu, Almanya, Rusya, Hollanda, Gürcistan, İran ve Kürdistan Bölgesi’nden 8,  Diyarbakır, Şırnak, Muş, Bingöl, Ağrı, Hakkari, Ankara, İstanbul, Karabük ve Kırşehir’deki üniversitelerden toplam 37 akademisyenin katılımı ile başladı.

30-31 Mayıs tarihleri arasında gerçekleşecek olan sempozyumun bu yılki başlığı ise Molla Mahmûd-i Bayezîdî & August Jaba ve Mirası (Mela Mehmûdê Bazîdî & August Jaba û Mîrasa Wan).

Organizasyon başkanlığını Doç. Dr. Yakup Aykaç’ın yaptığı sempozyumda Prof. Dr. Abdulhadi Timurtaş, Van YYÜ Rektörü Prof. Dr. Hamdullah Şevli, Mardin Artuklu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Abdurrahman Adak ve şeref konuğu olarak Prof. Dr. Ziya Avcı konuşmalar gerçekleştirecek.

Doç. Dr. Aykaç: Kürtler hakkında incelenmeyi bekleyen sayısız belge var

Rûdaw’a konuşan Doç. Dr. Yakup Aykaç, her yıl Kürt edebiyatına hizmet veren isimler adına sempozyum düzenlediklerini, bu yıl da Molla Mahmûd-i Bayezîdî ile Aleksandre August Jaba’ya yer verdiklerini söyledi.

Doç. Dr. Aykaç, “Avrupa ülkelerinde ve Rusya’da Kürtler hakkında incelenmeyi bekleyen sayısız belge var. Akademik bir şekilde bunları incelemek, üzerinde tartışmak ve halkımızın hizmetine sunmak istiyoruz. Bu çok önemliydi, bu nedenle sempozyumda bunu işledik” dedi.

Doç. Dr. Aykaç, Jaba gibi Oscarman, Martin Hardman, Lekok ve diğerlerinin de arşivlerini açmak, incelemek ve kitap olarak yayımlamak istediklerini belirtti.

Geçtiğimiz yıllarda Feqiyê Teyran, Ehmedê Xanî ve Melayê Cizîrî gibi Kürt edebiyatının çınarları adına sempozyum düzenlediklerini ve buradaki konuşmaları kitap haline getirdiklerini belirten Doç. Dr. Aykaç, bu yıl da benzer bir çalışma yapacaklarını kaydetti.

Ziya Avcı: Bayezîdî ve Jaba’ya minnettarız

Prof. Dr. Ziya Avcı da her iki yazarın da Kürt dili, edebiyatı ve tarihi hakkında çok önemli belgeler bıraktığını söyledi.

Avcı, Molla Mahmûd-i Bayezîdî ve Jaba’nın birlikte Kürtlerin geleneklerini, öykülerini derlediklerini, Şerefnameyi çevirdiklerini ve Mem û Zîn gibi önemli Kürtçe klasikleri yeniden canlandırdıklarını söyledi.

Prof. Dr. Avcı, “Biz onların hizmetlerine minnettarız. Molla Mahmûd-i Bayezîdî ve August Jaba’ya teşekkür ediyoruz. Jaba’nın teşviki var. Ama Molla Mahmûd-i Bayezîdî de büyük bir şahsiyet ve alim. Öyle ki Osmanlı padişahı arabuluculuk için Mir Bedirxan’a gönderiliyor. Bu önemli bir paye. Kendisi Jaba’yı tanımadan önce de çok değerli çalışmaları var” dedi.

Ziya Avcı, “Jaba Kürtlere aşık olduğu için Erzurum’a gelmemiştir, devlet onu görevlendirmiştir. O dönemde Ruslarla İranlılar arasında savaş varmış. Rusların her zaman sıcak denizlere ulaşmak gibi bir hayali varmış. Sıcak sulara ulaşabilmesi için yolunda kim var? Kürtler tabi. Bu yüzden devlet Kürtleri tanımak için Jaba’yı görevlendiriyor. Jaba’nın yazdıkları ile devlet Kürtleri tanımış. Molla Mahmud’la Kürtlerin geleneklerini, kültürünü ve aşiretlerini yazmışlar. Neden sadece Serhat’taki Kürt aşiretleri tek yazmışlar, çünkü orası yol üzerinde. Her ne niyetle olursa olsun, yine ona teşekkür ediyoruz” ifadesini kullandı.

Leezenberg: Jaba’nın ismi biliniyor ancak eserler Bazîdî’ye ait

Hollandalı Kürdolog Prof. Dr. Michiel Leezenberg de, bugüne kadar Aleksandre Jaba’nın daha çok öne çıktığını ancak onun yazdığı her kitapların aslında Bazîdî’nin eserleri olduğunu söyledi.

Sempozyumda Rus Oryantalizmi hakkında konuşacağını belirten Leezenberg, Kürtlerin geçmişinde edebiyatın da yer aldığını anlatmaya çalışacağını söyledi.

14 yıl önce Mem û Zîn’in çevirisine başladığını ve 12 yıl önce de bitirdiğini anlatan Leezenbergancak hiç bir yayınevinin yayınlamaya yaklaşmadığını belirtti.

Molla Mahmûd-i Bayezîdî kimdir?

Molla Mahmûd-i Bayezîdî, 1797-1863 yılları arasında bugünkü adıyla Ağrı’nın Doğubeyazıt ilçesinde dünyaya gelmiştir.

Kendisi ilk eğitimini Bazîd’teki medreselerde alan Mela Mehmûd bir dönem Tebriz’de eğitimine devam etmiştir. Yaşadığı yıllarda bölgenin önemli alimleri arasında gösterilmiştir.

Molla Mahmûd’un yaşadığı dönem genel itibariyle Osmanlı-Rus savaşlarına gebe olduğundan ve bu savaşların yaşandığı bölgelerin merkezinin Doğubeyazıt eksenli olmasından dolayı adı Rus arşivlerinde, bölgeyi ziyaret eden seyyahların seyahatnamelerinde ve Osmanlı kayıtlarında adı çokça zikredilmiştir.

Bir dönem, sözkonu savaşlardan ötürü Erzurum’a yerleşmiş ve geçimini Arapça, Farsça, Kürtçe ve Osmanlıca çevirilerle sağlamaya çalışmıştır.

Aleksandre August Jaba kimdir?

Aleksandre August Jaba (1801-1894) aslen Polonyalıdır.

Kendisi 1824 yılında Polonya’nın Vilensky şehrinin üniversitesinde Şarkiyat bölümünü okur ve sonradan kazandığı bir burs sayesinde Polonya devleti tarafından Rusya’nın Petersburg üniversitesine gönderilir.

Burada oryantalizm alanında eğitim görür ve ayrıca Osmanlıca, Arapça ve Farsça dillerinde uzmanlaşmaya çalışır. Üniversite yıllarının ardından Rusya’nın Osmanlı Devleti içerisindeki temsilcilik ve konsolosluklarında Rusça-Osmanlıca tercümanı olarak göreve başlar. Kariyerinde katiplik, müdürlük, konsolos ve başkonsolos sıfatlarıyla Yafe/Telaviv, İzmir, Selanik ve Erzurum gibi bölgelerde çalışır ve 1866 yılında emekli olarak İzmir’e yerleşir ve burada vefat eder.

Jaba, Erzurum’da başkonsolos olarak çalıştığı yıllarda (1848-1866) Rusya’daki şarkiyatçılık bölümlerinin İrani milletler üzerine çeşitli dilbilimsel, etnografik, folklorik ve antropolojik çalışmalar başlatmasından dolayı bölgedeki temsilcilerden materyal tedariki konusunda yardım ister. A. Jaba da o dönem Erzurum’dayken yolu bir şekilde Mela Mehmûdê Bazîdî ile kesişir, kendisinden bu konu da yardım talep eder.

Molla Mahmûd-i Bayezîdî ve Aleksandre Jaba’nın ilişkisi resmi bir ilişkiden öte, öğrenci-hoca ilişkisine döner. Molla Mahmûd, Jaba’nın seyda/hocası olur ve ona Kürtçe öğretir. İkilinin dostluğu neticesinde, Jaba’nın teklifleri çerçevesinde Molla Mahmûd-i Bayezîdî, Kürtler hakkında çeşitli konularda risaleler yazar ki bu kitaplar Klasik Kürt Edebiyatı, Kürt Folkloru, Kürt hikayeleri ve şarkıları, Farsça ve Arapçadan Kürtçeye çeviri örnekleri, Kürtlerin gelenek ve görenekleri ile ilgili konuları kapsamaktadır.

Elbette bütün bu kaynakları Molla Mahmûd-i Bayezîdî tek başına derlememiştir. Kendisi Hakkari, Müküs, Hizan, Doğubeyazıt gibi yerlerde yaşayan yaklaşık olarak on bir imam ve alim arkadaşından yardım istemiştir. A. Jaba da kendisine gelen bütün bu eserleri dönemin Rusya İmparatorluğunun başkenti olan St. Petersburg Üniversitesine göndermiş, bazılarını ise kitap şeklinde (örneğin Kürtçe-Fransızca Sözlük) Avrupa’da yayınlamıştır. St. Petersburg’da bulunan söz konusu elyazmalar Aleksandre Jaba’nın adına özel bir koleksiyon şeklinde koruma altına alınmıştır.

Mela Mehmûdê Bazîdî ve Aleksandre Jaba öncülüğünde Rusya’da oluşturulan elyazma arşiv bugün dijital ortama aktarılmış ve tamamı 54 klasör içerinde bulunan Kürtçe ağırlıklı olmak üzere Arapça, Farsça ve Osmanlıca elyazmalar araştırmacıların hizmetine sunulmuştur.

Fakat bu elyazma arşiv üzerine yeterinde çalışma yapılmamış, akademi dünyasına kazandırılmamıştır. Bu çerçevede Molla Mahmûd-i Bayezîdî ve Aleksandre Jaba’nın bizlere bırakmış oldukları zengin elyazma mirası, birinci el kaynak olmasının yanısıra, konu yönüyle üzerinde yüzlerce çalışmaya sahiplik yapacak kadar zengin ve orijinal bir içeriğe sahiptir.

Rûdaw