Ali K. Yıldırım

1. 21 ve 25 Aralık: Yule, Mithra’nın Doğum Günü Gaxan ve Noel

İrani takvimde, Yalda veya Shab-e Yalda olarak geçen Yule bayramı güneşin yeniden doğduğu gün sayılan 21 Aralıkta kutlanırdı. İrani halkların festivalleri Babil’den alarak kendi rituellerine uyarladıkları düşünülmektedir. Bu günde kral beyaz giyinerek normal halk ile yer değiştirir. Yine bu günde aydınlık karanlığa üstün gelir. Ateş bütün bir gece yakılarak karanlığın sözcüsü Ahriman’ın yenilgisi kesinleştirilmek istenir. http://xn--iranheritage-m4g.com/’a göre bu gün yenilen yemiş ve meyvelar arasında kırmızı rengi Nar sembol olarak önemlidir, zira koyu kırmızı ton şafak vaktini ve yaşamın parıltısını ifade eder. Bazı efsanelere nar bilgi ağacıdır. “Hararet taçda değil, nardadır’’ özdeyişi taç yerine bilgiye verilen öneme işaret edilir.

Mithra kimi kaynaklarda kurtarıcı tanrıdır. Kurtarıcının ruhu bir başkasında enkarne olur. Professor Moghdam bu konuyu şu sözlerle ifade eder:

Kurtarıcı; M.Ö 272 yılında, 24-25 Aralık’da Cumartesini Pazar gününe bağlayan gece doğdu. Ona inananlar için, o Sistan’daki Hamin Gölüne uzak olmayan bir yerde kusursuz (Anahid) bakire (Xosidhag) birinden doğdu. Kendisi 64 sene yaşadıktan sonra M.Ö 208 yılında göğe babası Ahura Mazda’nın yanına yükseldi.

Mithra’nın kurtarıcı (Mesih) rolü, Roman Mithraizm’inde belirgin olarak görülür. Bu anlatıma göre Mithra; İsa gibi, bakire bir insandan doğan yüce tanrının oğludur. Halbuki Zerdüştlüğe ait metinlerde Anahitta ile evli olan Mithra’dır; hatta eski düşünceye göre Tanrı dünyayı kendi vücudundan yaratmıştır.

New Cathholic Encylopedia’da İsa’nın doğum günü ile ilgili şunlar söylenmektedir:

İsa’nın doğum tarihi, kış gündönümü olarak belirlenmiştir (Julien takvime göre 25 Aralık, Mısır’ınkinde ise 6 Ocak). Bu günde güneş kuzey bölgelerine geri döndüğünden, Mithra’nın pagan inananları o günü Dies Natalis solis İnvicti (Yenilmez Güneş’in doğum günü) adıyla kutlarlardı. 25 Aralık 274 de Roma İmparatoru Auerlian Güneş Tanrısını İmparatorluğun baş koruyucusu olarak deklere etti ve Campius Martius’da bir tapınak tahsis etti. Noel günü; güneş kültünün Roma’da özellikle güçlü olduğu tarihe dayanmaktadır.

Hristiyanlığın Roma’da devlet dini olmasıyla; Mitraizme müsamaha gösterilmemiş olsada, ona ait bir dizi form korunmuştur Bunlardan biri Mithra’nın 25 Aralık olan doğum gününün, İsa’nın da doğduğu Noel olarak kabul edilmesidir. Mithraizm’in İlahi Babası kırmızı bir başlık ve aynı renkte bir elbise ile bir yüzük taşıyıp, elinde bir çoban sopası bulunduruyordu. Noel şenliklerindeki “baba’’ olan Father Christmus aynı renklere bürünür. İsa’nın göğe çıkmadan önceki son akşam yemeği Mitra bayramlarından alınmadır. Onun başında Güneş ışınları bir taç oluşturur. Kliselerin dizaynı Mitra tapınaklarından esinlenmiştir.

Bu bayram Helenistik dönemde Batı’ya da geçmiş ve Romalılar tarafından güneş ilâhı Mithra’nın, yeniden doğan ve karanlıkları mağlûp eden güneşin (Natalis Solis invicti) bayramı olarak 25 Aralık günü kutlanmış, daha sonra Hıristiyanlık, “Natalis Solis invicti”yi Mesîh’in doğum günü bayramı olarak benimsemiştir( Catholicisme, IX, 1310; New Catholic Encyclopedia, IX, 983; EI2 [İng.], VII, 1)

Yakın zamana dek Dersim ve Koçkıri bölgesinde aynı tarihte Gaxan ismiyle kutlamalar yapılırdı. Kutlamaların merkezinde ak sakallı bir ihtiyar bulunur. Yine

 Koçkıri’de, gökyüzü formu verilmiş ev damının (Xani) tavanının ortasındaki en yüksek yerden dışarıya açılan, hem havalandırma ve hem de pencere görevi gören büyükçe, deliğin ismi Evin Kıblesi (Qıbla Xênî) idi ki, bu kıblenn güneş tanrısı Mithra (Mehr, Mir) olarak seçildiğine delalettir. Annem,n anlattığına göre, Gaxan günü, su ve soba külünün iki gün boyunca dökülmez imiş. (''Tarihsel Arka Planı ile Alevilik, Kürtler ve Türkler'') adlı kitabımdan